Το αδύνατο σημείο του καπιταλισμού είναι η πτωτική τάση του γενικού ποσοστού κέρδους, όπως είπε ο Μαρξ, καθώς το κέρδος είναι στόχος, κίνητρο και σκοπός του κεφαλαίου. Η δραστική πτώση, που επηρεάζεται από την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, είναι σε τελική ανάλυση η αιτία παράλυσης της διαδικασίας συσσώρευσης κεφαλαίου, οξύνοντας τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της διαδικασίας παραγωγής και της ατομικής καπιταλιστικής ιδιοποίησης των προϊόντων της.
Η κρίση είναι συνέπεια της κολοσσιαίας αύξησης της παραγωγικότητας της εργατικής δύναμης, της εκμεταλλευόμενης ανθρώπινης δύναμης σε εργοστάσια και χωράφια, που με τη σειρά της δημιουργεί αύξηση του κεφαλαίου, της υπεραξίας και των εμπορευμάτων. Το κεφάλαιο αυτό όμως δε μπορεί να συσσωρευτεί ξανά σε ένα ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους.
Το πρόβλημα δεν είναι η αφθονία απούλητων εμπορευμάτων αλλά η αφθονία εμπορευμάτων που δεν πουλιούνται με συγκεκριμένο ποσοστό κέρδους. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για κρίση υποκατανάλωσης. Η εργατική τάξη υπάρχει για τον καπιταλισμό ως παραγωγός αξίας, όχι ως καταναλωτής.
Επιδιώκοντας την απόκτηση μεγαλύτερου κέρδους ή τη διατήρηση του μέσου ποσοστού κέρδους δημιουργείται, αντίθετα, τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους, γι’ αυτό και το αληθινό όριο της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο. Για να ξεπεραστούν αυτοί οι εγγενείς περιορισμοί στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ακολουθήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες οι παρακάτω άξονες:
- Πολιτική παρέμβαση για να οργανωθεί ο κύκλος σταθεροποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο:
α) Παραγωγή και δημιουργία υπεραξίας σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω μιας δυσανάλογης αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Παγκόσμια εξάπλωση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. β) Προσάρτηση εδαφών και αγορών, μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, των αγροτικών προϊόντων, των πρώτων υλών κτλ.
- Προκλήθηκε αύξηση της παραγωγικότητας που συνοδεύτηκε από μείωση των μισθών -μειώνοντας την τιμή της εργατικής δύναμης ως εμπόρευμα-, στην προσπάθεια να αντισταθμιστεί μέσω της υπερβολικής αύξησης του πλασματικού κεφαλαίου και των πιστώσεων. Η χρηματοοικονομική και κερδοσκοπική οικονομία βάλλεται για να αντιμετωπιστεί η στασιμότητα του ποσοστού κέρδους, ενώ αυξάνεται ο παρασιτισμός ως αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην ιμπεριαλιστική της φάση.
- Τόσο οι κρίσεις υπερπαραγωγής κεφαλαίου όπως και εμπορευμάτων, που υπάρχουν αποκλειστικά στον καπιταλισμό, εκφράζουν βίαια το παράλογο του συστήματος. Αυτή η κρίση πλήττει το κεφάλαιο με βιαιότητα που είναι δύσκολο να υπολογιστεί και να ελεγχθεί, αποκαλύπτοντας τα ιστορικά όρια και το τέλος του καπιταλισμού.
Από αυτή την άποψη, στη Διεθνή Συνάντηση Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 18-20 Νοέμβρη του 2005, με τίτλο «Σύγχρονες τάσεις του καπιταλισμού και οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις τους. Η εναλλακτική διέξοδος των κομμουνιστών», το κόμμα μας έκανε την εξής τοποθέτηση:
«Ο κίνδυνος της παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης αυξάνεται καθημερινά. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία δείχνει ότι παρά την υψηλή συγκέντρωση του κεφαλαίου, τα κέρδη αντιπροσωπεύουν όλο και μικρότερο ποσοστό σε σχέση με τα εκατομμύρια που κινούν οι μεγάλες πολυεθνικές. Οι επιχειρήσεις χρηματοοικονομικού σχεδιασμού με σκοπό να «φτιασιδώσουν» τα βιβλία των μεγάλων επιχειρήσεων, είναι συνήθης πρακτική για να προσπαθήσουν να καλύψουν την κατάσταση, αλλά δεν μπορούν, σε καμία περίπτωση να τη σταματήσουν. Το κεφάλαιο αντιμετωπίζει όλο και περισσότερες δυσκολίες να ολοκληρώσει τον κύκλο της διευρυμένης αναπαραγωγής. Τα πολύ υψηλά επίπεδα κερδοσκοπίας και η προσφυγή στη χρηματοοικονομική διαχείριση όχι μόνο δεν επιλύουν αλλά περιπλέκουν περαιτέρω την εικόνα.»
Στην κρίση υπερπαραγωγής προστίθενται σήμερα κι άλλα προβλήματα, μια κρίση αν θέλετε που επιδρούν διαλεκτικά και συγκρούονται με την σειρά τους στα όρια του καπιταλισμού στην παραγωγή υπεραξίας και κεφαλαίου. Θα πρέπει να σημειωθεί:
- Η άνοδος της παραγωγής του πετρελαίου και οι συνέπειές της στον τρόπο παραγωγής, μεταφορών, πολεοδομίας, ζωής κτλ. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας βεβαιώνει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες μπορούν να αυξήσουν την ζήτηση κατά 47% μέχρι τα 121 εκατ. βαρέλια το χρόνο το 2030 και οι πετρελαϊκές εταιρίες και οι χώρες παραγωγής του πρέπει να ξοδεύουν περίπου 100.000 εκατ. δολάρια τον χρόνο (76.500 εκατ. ευρώ) για να εκμεταλλευτούν νέα αποθέματα ώστε να διατηρηθεί αυτός ο ρυθμός.
- Η κλιματική αλλαγή, που ίσως είναι ήδη εκτός ελέγχου για το σύστημα παραγωγής υπεραξίας και επηρεάζει αρνητικά τα οικοσυστήματα και τις συνθήκες ζωής και δουλειάς των λαών. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση (WWF) ο πλανήτης έχασε σε λίγο περισσότερο από το ένα τέταρτο του αιώνα σχεδόν το ένα τρίτο του βιολογικού πλούτου και των πόρων του, και με τον σημερινό ρυθμό η ανθρωπότητα το 2030 θα χρειάζεται δύο πλανήτες για να διατηρήσει τον τρόπο ζωής της.
- Το διατροφικό πρόβλημα που καταδικάζει εκατομμύρια ανθρώπους να πεθάνουν από πείνα. Ο αριθμός των υποσιτιζόμενων ατόμων αυξήθηκε από 850 εκατ. σε 925 εκατ. ως αποτέλεσμα της ανόδου των τιμών των τροφίμων την περίοδο 2007-2008 σύμφωνα με την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας. Οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν το 2005-2006 κατά 12%, κατά 24% το 2007 και σχεδόν 50% το διάστημα Γενάρη-Ιούλη του 2008.
Η καπιταλιστική κρίση δεν θα ξεπεραστεί μέσα από μεταρρυθμίσεις ή κεϋνσιανές συνταγές. Μόνο μέσω της αύξησης της εκμετάλλευσης, της λεηλασίας και του δραστικού περιορισμού οποιουδήποτε δημοκρατικού δικαιώματος μπορεί το καπιταλιστικό σύστημα να ξεπεράσει την κρίση. Οι Μαρξ και Ένγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο έθεταν το ερώτημα «Πως ξεπερνάει η αστική τάξη τις κρίσεις;» και απαντούσαν «από τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά μάζες από παραγωγικές δυνάμεις. Από την άλλη, κατακτώντας καινούργιες αγορές και εκμεταλλευόμενη πιο βαθιά τις παλιές. Πώς, λοιπόν; Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο τεράστιες κρίσεις και ελαττώνοντας τα μέσα για να τις προλαβαίνει».
Επομένως, ή η αστική τάξη θα επιβάλει την έξοδο της από την κρίση κάνοντας πιο αντιδραστική την καπιταλιστική δικτατορία και διαμορφώνοντας αυξημένα επίπεδα βίας για να διασφαλίσει την διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου, ή οι μεγάλες εργατικές πλειοψηφίες θα επιλέξουν μια έξοδο με όρους λαϊκής αντεπίθεσης προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας και όχι της πλουτοκρατίας.
Η σύγχρονη κοινωνία είναι δομημένη γύρω από την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας γι’ αυτό και όλες οι αντιθέσεις που υπάρχουν στην κοινωνία έρχονται σε σύγκρουση με την σταθεροποίηση του κεφαλαίου. Η κρίση στα τρόφιμα, στην ενέργεια, στο φυσικό περιβάλλον και στο νερό, οι διακρίσεις λόγω φύλου μέσω της πατριαρχίας, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η κερδοσκοπία στη γη, οι φυλετικές και εθνοτικές διακρίσεις, οι λοιμοί και οι πανδημίες κτλ. Όλοι οι αγώνες στους τομείς αυτούς πρέπει να κατευθύνονται ενάντια στην εξουσία των μονοπωλίων, στην προοπτική του επαναστατικού ξεπεράσματος του καπιταλισμού.
Οι συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης γίνονται πιο σκληρές μέρα με τη μέρα για την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Η σταθερή αύξηση της ανεργίας, οι απολύσεις που δρομολογούν οι εργοδότες για να εξαλείψουν τα τμήματα της εργατικής τάξης με τα περισσότερα δικαιώματα, η συστηματική κλοπή των αποζημιώσεων και των εξοφλήσεων, η μη καταβολή των υπερωριών, η μείωση των μισθών κτλ. είναι στην ημερήσια διάταξη.
Σε ετήσια βάση η ισπανική οικονομία υπέστη κατά το τελευταίο έτος συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 4,2%, με μείωση 1,1% κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2009, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Όλοι οι παραγωγικοί τομείς κατέγραψαν αρνητικά ποσοστά ανάπτυξης σε σχέση με την ίδια περίοδο της προηγούμενης χρονιάς. Ο στόχος του προγράμματος Σταθερότητας για την περίοδο 2010-2012 προβλέπει αρνητική αύξηση της τάξης του 3,6% για το 2009, δεδομένα που συμπίπτουν με της ισπανικής κυβέρνησης.
Η ισπανική εργατική τάξη δέχεται σκληρό χτύπημα. Η πλήρης απασχόληση μειώθηκε κατά 7,1% σε ετήσια βάση. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών, το 63% των Ισπανών εργαζομένων εισπράττουν μηνιαίο ακαθάριστο εισόδημα κάτω από 1.100 ευρώ (16,7 εκατ. μισθωτοί). Το διάστημα 1999-2006 οι ισπανικές επιχειρήσεις παρουσίασαν 73% άνοδο στα καθαρά κέρδη, πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου της ΕΕ των 15 (33,2%) ή της ζώνης του ευρώ (36,6%), ενώ το κόστος εργασίας στην Ισπανία για το ίδιο διάστημα αυξήθηκε μόνο κατά 3,7%, πέντε φορές λιγότερο απ’ ότι στην Ευρώπη των 15 (18,2%). Η ανεργία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας, υπολογίζεται στα τέλη του 2009 να βρίσκεται γύρω στο 25%.
Τα οικονομικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στην ανεργία, την προσωρινή απασχόληση και τα επίπεδα των μισθών. Από γεωγραφικής άποψης τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι: στις κοινότητες με ποσοστό ανεργίας μεγαλύτερο από τον εθνικό μέσο όρο υπάρχουν υψηλότεροι δείκτες συμβάσεων προσωρινής απασχόλησης και μισθωτοί της τάξης των 1.000 €.