Η εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας και της ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης σηματοδοτεί μία τεράστια αύξηση των δυνατοτήτων για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της κοινωνίας. Αρκετοί εργαζόμενοι αγανακτούν καθώς συγκρίνουν αυτές τις δυνατότητες με την κατάστασή τους. Πληροφορούνται, για παράδειγμα, ότι χάρη στην Τεχνητή Νοημοσύνη μπορούν να αποκτήσουν όραση άνθρωποι που ήταν τυφλοί και κάνουν τη σύγκριση με τη σημερινή κατάσταση των δημόσιων συστημάτων υγείας.

Η αστική απολογητική προσπαθεί να συγκαλύψει το μεγάλο ένοχο που εμποδίζει να αξιοποιηθούν αυτές οι τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες προς όφελος της κοινωνικής ευημερίας. Οι αστικές αναλύσεις είτε εμφανίζουν ως κίνδυνο την ίδια την ανάπτυξη της τεχνολογίας είτε την προβάλουν ως θαυματουργή λύση για τα προβλήματά μας.

 Τόσο η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας όσο και η ουτοπική, ντετερμινιστική προσδοκία της κοινωνικής ευημερίας, που θα προκύψει τάχα αυτόματα από την τεχνολογική πρόοδο, αποτελούν τις δύο όψεις της ίδιας ανιστόρητης, εσφαλμένης θεωρητικής προσέγγισης.

Το ζήτημα είναι ποιος και για ποια συμφέροντα καθορίζει τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη και την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας. Πίσω από την Τεχνητή Νοημοσύνη βρίσκονται οι επιλογές της ανθρώπινης νοημοσύνης και τα εκάστοτε ταξικά συμφέροντα που υπηρετεί.

Γενικότερα, δεν αναπτύσσονται κάποιες ουδέτερες τεχνολογικές εφαρμογές ανεξάρτητα από το ποια τάξη έχει στα χέρια της το τιμόνι της εξουσίας και τα κλειδιά της οικονομίας. Ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι και ιμπεριαλιστικά κέντρα αποφασίζουν σήμερα στην πράξη ποια δεδομένα συλλέγονται στα ψηφιακά κέντρα, με ποια κριτήρια και ποιες διαδικασίες, ποιες πληροφορίες εξάγονται και για ποιον σκοπό.

Μεθοδολογικά και ουσιαστικά δεν μπορούμε να εξετάσουμε την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης έξω από το πλαίσιο του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής μέσα στον οποίο ιστορικά αναπτύσσεται, δηλαδή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Στον καπιταλισμό, ο τρόπος συνένωσης του κοινωνικού συλλογικού εργάτη με τα μέσα παραγωγής γίνεται μέσω της καπιταλιστικής αγοράς. Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής καθορίζουν το σκοπό, τα κίνητρα, την έκταση και το ρυθμό ανάπτυξης των μέσων παραγωγής. Ταυτόχρονα, οι καπιταλιστικές σχέσεις αναπτύσσονται, ωριμάζουν, σαπίζουν σε διαλεκτική αλληλεπίδραση με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

Η μαρξιστική ανάλυση [1] για την πραγματική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο διατηρεί στο ακέραιο τη σημασία και την επικαιρότητά της. Η παραγωγική δύναμη της ζωντανής κοινωνικοποιημένης εργασίας εντάσσεται στη διαδικασία παραγωγής ως μεταβλητό κεφάλαιο. Όλα τα οργανωτικά στοιχεία της (ο καταμερισμός εργασίας, ο συντονισμός και η συνεργασία των εργαζόμενων, η εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης κλπ.) καθορίζονται και υπηρετούν το κεφάλαιο.

Αντίστοιχα, είτε εξετάζουμε την εποχή της ατμομηχανής είτε την εποχή του έξυπνου ρομπότ, η τεχνολογία στον καπιταλισμό ήταν, είναι και θα είναι μέσο παραγωγής υπεραξίας και μέσο ελέγχου και καταστολής στα χέρια της εξουσίας του κεφαλαίου. Ο Μαρξ έχει επίσης τεκμηριώσει το ρόλο των μηχανών για να αυξάνει η παραγωγικότητα της εργασίας, να γίνονται πιο φθηνά τα εμπορεύματα και να αυξάνει ο βαθμός εκμετάλλευσης. Έχει φωτίσει ήδη από τα Grundrisse ότι η ανάπτυξη του σταθερού πάγιου κεφαλαίου δείχνει σε ποιον βαθμό η γενική κοινωνική γνώση (knowledge) έχει γίνει άμεση παραγωγική δύναμη. Το κεφάλαιο καθορίζει τον προσανατολισμό και τις προτεραιότητες ανάπτυξης της τεχνολογίας και όχι μόνο τη χρήση της με γνώμονα το κέρδος.

Ο Μαρξ έχει επίσης προβλέψει τις δυνατότητες μεγάλης εξοικονόμησης του χρόνου ανθρώπινης εργασίας που θα διασφαλίσει η αυτοματοποίηση και γενικά η τεχνολογική ανάπτυξη, ενισχύοντας τις προϋποθέσεις για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των ανθρώπων και την κοινωνική απελευθέρωση.

Στηριγμένοι στη μεθοδολογία και στις νομοτέλειες της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας, μπορούμε να προσεγγίσουμε χωρίς αμηχανία την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ας δούμε πού βρισκόμαστε σήμερα.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Κίνα έχει ήδη προχωρήσει θεαματικά. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής συνδεδεμένος στο διαδίκτυο είναι μία καθολική μηχανή που αποτελεί ταυτόχρονα μέσο παραγωγής, επικοινωνίας, μόρφωσης, πολιτιστικής δημιουργίας, ιατρικών υπηρεσιών.

Το Ίντερνετ των Πραγμάτων (Internet of Things) είναι ήδη μία πραγματικότητα. Με το κινητό μας μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τις λεγόμενες «έξυπνες συσκευές» του σπιτιού μας, τον κλιματισμό, το ψυγείο, την τηλεόραση, που έχουν αισθητήρες και συνδέονται στο διαδίκτυο.

Τώρα, μεταβαίνουμε στο Ίντερνετ των Σωμάτων (Internet of Bodies), στην άμεση σύνδεση ανθρώπων, διαδικτύου, ρομπότ και γενικότερα των λεγόμενων «έξυπνων μηχανών».

Αναπτύσσονται τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης που μπορούν να μετασχηματίζουν γρήγορα μεγάλο όγκο δεδομένων, να αυτοεκπαιδεύονται και να εκτελούν σύνθετες εργασίες λόγω της σύγκλισης μίας σειράς τεχνολογικών επιτευγμάτων, όπως του machine learning, του deep learning και των big data. Αναπτύσσονται οι κβαντικοί υπολογιστές, οι υπερ-υπολογιστές.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας δεν καταργεί τους νόμους του κέρδους, τους νόμους της εκμετάλλευσης, τους νόμους με τους οποίους λειτουργεί η καπιταλιστική οικονομία.

Για να συνεχίσουν να αυξάνονται τα κέρδη των ομίλων, πρέπει να συνεχιστεί η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, το ξεζούμισμα των εργαζόμενων. Πρέπει να επεκταθούν οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις, να γίνουν ατελείωτες οι ώρες της δουλειάς μέσα από τη «διευθέτηση του χρόνου εργασίας».

Στα χέρια του κεφαλαίου, η νέα τεχνολογία αξιοποιείται για να αυξηθεί η εντατικοποίηση και ο φόρτος εργασίας αυτών που συνεχίζουν να δουλεύουν, ενώ την ίδια ώρα αυξάνει και ο στρατός των άνεργων.

Αντίθετα με ό,τι προβάλει η αστική προπαγάνδα, αυτή η τεχνολογική εξέλιξη οξύνει τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και καθιστά μονόδρομο τη συνεχή επίθεση της αστικής πολιτικής προς τα δικαιώματα των εργαζόμενων.

Όπως γνωρίζουμε από τη μαρξιστική πολιτική οικονομία, όσο αυξάνεται το επίπεδο τεχνικής ανάπτυξης της παραγωγής, όσο αυξάνεται η αναλογία των μέσων παραγωγής σε σχέση με την εργατική δύναμη στη διαδικασία παραγωγής, όσο αυξάνεται η τεχνική και η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου τόσο ενισχύεται η τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πηγή της εκμετάλλευσης, η πηγή της υπεραξίας και του καπιταλιστικού κέρδους είναι ο απλήρωτος χρόνος του μισθωτού εργάτη, η απλήρωτη εργασία πάνω από την αξία της εργατικής δύναμής του, που την κλέβει και την ιδιοποιείται δωρεάν ο καπιταλιστής. Μόνο η ζωντανή εργατική δύναμη και όχι τα ρομπότ δημιουργούν υπεραξία.

Φυσικά, η αστική πολιτική δεν παρακολουθεί παθητικά αυτήν την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Παρεμβαίνει πολύμορφα για να την αναχαιτίσει και να αυξήσει το βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζόμενων σε κάθε κλάδο και στο σύνολο της οικονομίας.

Το κεφάλαιο αξιοποιεί τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες που του επιτρέπουν να αυξάνει στην πράξη τον ημερήσιο εργάσιμο χρόνο ανεξάρτητα από την παραμονή του εργαζόμενου σε συγκεκριμένο χώρο εργασίας και από το νόμιμο ωράριο και ταυτόχρονα να εντατικοποιεί την εργασία. Αξιοποιεί την εκτίναξη της ανεργίας για να γενικεύσει τις ελαστικές σχέσεις εργασίας.

Όμως, δεν αρκείται σε αυτά. Επιχειρεί να αξιοποιήσει τη νέα αναβαθμισμένη, πιο σύνθετη δικτύωση και διασύνδεση ανθρώπων, διαδικτύου και ρομπότ και γενικότερα τις νέες τεχνολογίες αιχμής, για να προσεγγίσει την πλήρη, απόλυτη υπαγωγή της εργασίας στους στόχους του κεφαλαίου. Με άλλα λόγια, επιχειρεί να υπερβεί μία σειρά περιορισμούς στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης που θέτουν μέχρι στιγμής οι ιδιότητες και τα γνωρίσματα του ίδιου του ανθρώπινου σώματος. Επιχειρεί και να αυξήσει και να υποκαταστήσει δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος και της ανθρώπινης νόησης για να αυξήσει την καπιταλιστική κερδοφορία. Για παράδειγμα, αξιοποιεί σήμερα τον πρόσθετο εξοπλισμό χειρωνακτικής εργασίας για να μειώσει τον αριθμό των εργαζόμενων που υλοποιούν μία εργασία και να αυξήσει την παρακολούθησή τους στο χώρο εργασίας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το σώμα μας μετατρέπεται χωρίς καν την τυπική άδειά μας σε ένα χρυσωρυχείο δεδομένων για το κεφάλαιο. Τα ψηφιακά δεδομένα είναι πράγματι ο νέος χρυσός, το νέο πετρέλαιο. Η γνώση και η επεξεργασία των βιομετρικών και των προσωπικών μας δεδομένων επιτρέπει τελικά στην εργοδοσία να επιλέξει προαγωγές και απολύσεις, στις ασφαλιστικές εταιρίες να μεταβάλλουν τα ασφάλιστρα, στο κράτος του κεφαλαίου να γνωρίζει και να αξιοποιεί για τους στόχους του το σύνολο των δεδομένων μας, την κατάσταση της υγείας μας, τις δικαστικές μας υποθέσεις, τη συνδικαλιστική μας δράση, τα χρέη και την οικονομική μας κατάσταση.

Όποια πλευρά της κοινωνικής ζωής και αν εξετάσουμε, θα διαπιστώσουμε εύκολα ότι οξύνεται η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας που συνεχώς βαθαίνει και στην καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της εργασίας. Η αστική τάξη γίνεται όλο και πιο αντιδραστική.

Έχουν υπερωριμάσει οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για να οξυνθεί η ταξική πάλη, να περάσει η εργατική τάξη στο προσκήνιο και να γυρίσει τον τροχό της Ιστορίας μπροστά. Γίνεται όλο και πιο επιτακτικά αναγκαίο να αφαιρεθεί η τεχνολογία αιχμής από τα εγκληματικά χέρια του κεφαλαίου και να βγούμε από το βάλτο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Αυτό το γνωρίζουν και το φοβούνται τα ιμπεριαλιστικά κέντρα και παίρνουν προληπτικά τα μέτρα τους.

Οι κίνδυνοι για τους λαούς από την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ στη ρομποτική, στην Τεχνητή Νοημοσύνη και γενικότερα στην τεχνολογία αιχμής δεν μπορούν να κρυφτούν. Ορισμένους αναγκάζεται να τους ομολογήσει η ίδια η ΕΕ στο κανονιστικό της πλαίσιο, στην AΙ act. Αναφέρονται οι κίνδυνοι από την καταγραφή και την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, βιομετρικών στοιχείων, προσώπων που μπορούν να απειλήσουν πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες, θεμελιακά αστικά δικαιώματα, ακόμα και την αστική ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Αναφέρονται οι επικίνδυνες τεχνικές χειραγώγησης και οι δυνατότητες επίδρασης στο υποσυνείδητο των ανθρώπων μέσα από τις διασυνδέσεις ανθρώπων και «έξυπνων μηχανών», το λεγόμενο brain-computer interface και τα τεχνικά συστήματα επαυξημένης πραγματικότητας.

Τα ευρωατλαντικά επιτελεία γνωρίζουν ότι η επιθετική δημοσιολογία του συρμού, που χαρακτηρίζει τεχνοφοβικό και «ψεκασμένο» όποιον επισημαίνει τους πραγματικούς σημερινούς και μελλοντικούς κινδύνους, μπορεί να πείσει μόνο τους υπερβολικά ανυποψίαστους και τους πολιτικά αφελείς.

Γι’ αυτό και ξεδιπλώνουν και χρηματοδοτούν μία σύνθετη, πολύμορφη πολιτική και πολιτιστική εκστρατεία για να καλλιεργήσουν τον εφησυχασμό και να χειραγωγήσουν τους εργαζόμενους.

Βασική πλευρά της πολιτικής του εφησυχασμού είναι η διαμόρφωση και η προβολή του κανονιστικού ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ που τάχα θα μας προφυλάξει από τους κινδύνους. Οι διαβεβαιώσεις της δικτατορίας του κεφαλαίου ότι θα προστατεύσει τα δικαιώματά μας έχουν τόση αξία όση αν οι λύκοι μάς διαβεβαίωναν ότι θα αναλάβουν να φυλάξουν τα πρόβατα.

Μία ματιά στη σημερινή πρακτική της ΕΕ είναι αρκετή για να μας διαφωτίσει. Τα κοινοτικά επιτελεία ισχυρίζονται ότι έχουν κατοχυρώσει έναν Ευρωπαϊκό Χώρο Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης. Τι συμβαίνει στην πράξη; Έχει κατοχυρωθεί με νόμιμο τρόπο το πλήρες ψηφιακό φακέλωμα και η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων μας και η προληπτική επιτήρηση και παρέμβαση στο όνομα της ασφάλειας και της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας.

Αντίστοιχες είναι οι προβλέψεις τηςAI act για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Οι πραγματικοί κανόνες του νέου πλαισίου είναι οι εξαιρέσεις που προβλέπονται και η υποβάθμιση των κινδύνων.

Στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας και της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, επιτρέπεται, κατ’ εξαίρεση φυσικά, η βιομετρική μας ταυτοποίηση, η ανάλυση της φωνής μας και της κίνησής μας στους δημόσιους χώρους. Ήδη η Γαλλία έγινε το πρώτο κράτος-μέλος της ΕΕ με νομοθεσία που επιτρέπει τη χρήση βιομετρικής παρακολούθησης σε δημόσιους χώρους στο όνομα διαφύλαξης της ασφάλειας των Ολυμπιακών Αγώνων.

Στο όνομα της επιχειρηματικότητας, εξαιρούνται από τις απαγορεύσεις οι εργασιακοί χώροι των εταιριών και των εργοστασίων.

Στο όνομα των νόμιμων πρακτικών αξιολόγησης, επιτρέπεται, κατ’ εξαίρεση φυσικά, η αξιοποίηση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης για την κοινωνική κατηγοριοποίηση με βάση τη φυλή, τις πολιτικές απόψεις, τη συμμετοχή στα συνδικάτα, τη σεξουαλική ζωή κλπ.

Στο όνομα της ενθάρρυνσης της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, διακρίνονται άλλες τρεις κατηγορίες μικρότερων κινδύνων όπου δεν υπάρχουν απαγορεύσεις, αλλά υπάρχουν υποχρεώσεις διαφάνειας και εθελοντική εφαρμογή από τις επιχειρήσεις. Γενικότερα, οι επιχειρήσεις καλούνται να ελέγξουν τον εαυτό τους για την εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ ώστε να μην πληρώνουν κάποιο πρόστιμο.

Στα χέρια του κεφαλαίου, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας αξιοποιείται για να αυξηθεί ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζόμενων, ενώ οδηγεί στην εκδήλωση βαθύτερων κρίσεων και σε μεγαλύτερη όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Συμβαδίζει με την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, την ψηφιακή και την ενεργειακή φτώχεια, την αύξηση της χρόνιας ανεργίας.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορεί να ακυρώσει τις νομοτέλειες λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας, οι οποίες οδηγούν στην περιοδική εκδήλωση της κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Αντίθετα, επιταχύνει τη συγκέντρωση και διογκώνει την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου που δε βρίσκει πεδία επένδυσης με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους. Ήδη η γερμανική οικονομία, που αποτελεί την ατμομηχανή της Ευρωζώνης, βρίσκεται σε φάση ύφεσης. Γενικότερα, αυξάνει ο κίνδυνος ύφεσης στην Ευρωζώνη. Το ΑΕΠ της Ευρωζώνης διανύει περίοδο συρρίκνωσης από το τελευταίο τρίμηνο του 2022. Οι εμπειρογνώμονες του ευρωσυστήματος προβλέπουν ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα επιβραδυνθεί από 3,5% το 2022 στο 0,9% το 2023. [2]

Στο μπλοκ των G7, σε τροχιά ύφεσης βρίσκονται επίσης οι οικονομίες της Ιταλίας και του Καναδά, ενώ, από την άλλη, η οικονομία της Κίνας βρίσκεται σε φάση επιβράδυνσης, με σοβαρή πιθανότητα εκδήλωσης κρίσης στον τομέα του εμπορίου ακινήτων και γενικότερα των κατασκευών. Ήδη, εκτός από την προβληματική αγορά ακινήτων, παρουσιάζεται μείωση της κατανάλωσης και πτώση των κινεζικών εξαγωγών.

Οι περισσότερες εκθέσεις των διεθνών οργανισμών και Οίκων αξιολόγησης [3] εκπέμπουν σήμα κινδύνου για σοβαρή επιβράδυνση της διεθνούς οικονομίας το 2023, τονίζοντας την αρνητική επίδραση της επιταχυνόμενης ανόδου των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες, ενώ δεν υποχωρούν ακόμα οι πληθωριστικές πιέσεις. Ήδη σε διεθνές επίπεδο σε τροχιά επιβράδυνσης βρίσκεται ο ρυθμός ανάπτυξης του Παγκόσμιου ΑΕΠ και του διεθνούς εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στις αμερικανικές τράπεζες επιβεβαιώνουν για άλλη μία φορά ότι η κρίση γεννιέται από τη φυσιολογική λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Βρίσκεται στο DNA του. Πολύ πριν ξεκινήσει η απόσυρση των καταθέσεων των εταιριών υψηλής τεχνολογίας από τις τράπεζες, όπως η SVB, είχε εμφανιστεί η πτώση του ποσοστού κέρδους τους. Οι μετοχές αυτών των εταιριών κατρακυλούσαν το 2022. Διογκώθηκε και στις ΗΠΑ η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου που δεν μπορεί να επενδυθεί με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους. Όμιλοι, όπως η Amazon, η Meta, η Google, έκαναν χιλιάδες απολύσεις εργαζόμενων.

Τα αστικά επιτελεία χρησιμοποίησαν όλα τα όπλα τους για να αποφύγουν την εκδήλωση μίας βαθιάς κρίσης.

Οι Κεντρικές Τράπεζες διασφάλισαν φθηνό δανεισμό στα κράτη και «περισσότερο χρήμα» για να δοθούν τα μεγάλα πακέτα των κρατικών ενισχύσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού, την οποία ενίσχυσε και ο ενεργειακός πόλεμος ΗΠΑ και ΕΕ με τη Ρωσία.

Για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, οι Κεντρικές Τράπεζες στη συνέχεια ανέβασαν και συνεχίζουν να ανεβάζουν τα επιτόκια. Όμως, κάθε φάρμακο για το ένα σύμπτωμα γίνεται δηλητήριο για το άλλο. Η αύξηση των επιτοκίων, ο ακριβός δανεισμός ενισχύουν την επιβράδυνση και την ύφεση στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Έρευνα, που δημοσίευσε η Wall Street Journal, αναφέρει δεκάδες αμερικανικές τράπεζες που βρίσκονται σε προβληματική κατάσταση. [4] Η ζημιά από μία άμεση μαζική πώληση αμερικανικών ομολόγων εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 620 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το αμερικανικό κράτος δηλώνει ότι εγγυάται το σύνολο των καταθέσεων. Είναι, όμως, υπερχρεωμένο κράτος, που έχει ήδη υπερβεί την «κόκκινη γραμμή» του ανώτατου μόνιμου ορίου κρατικού χρέους. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει ξεπεράσει τα 31,5 τρισεκατομμύρια δολάρια και το 120% του ΑΕΠ, έχοντας πυροδοτήσει τη διαμάχη μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών σχετικά με την ανάγκη περικοπής κρατικών δαπανών, που κατέληξε σε προσωρινό συμβιβασμό. [5]

Το πιο βασικό είναι ότι τα όποια μέτρα, οι κρατικές ενέσεις, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την αιτία που γεννά την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Δε λείπουν τα κεφάλαια από τις αγορές, αντιθέτως περισσεύουν. Τα κρατικά μέτρα και η συγκέντρωση μεγαλύτερων μεριδίων αγοράς στους ισχυρότερους τραπεζικούς ομίλους μπορούν να μεταθέσουν μόνο προσωρινά την εκδήλωση της κρίσης. Η επόμενη κρίση θα είναι βαθύτερη.

Ο αγώνας δρόμου για τη διασφάλιση της υπεροχής στον τεχνολογικό τομέα, ιδιαίτερα στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά και στην αξιοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της καπιταλιστικής οικονομίας και του κράτους αποτελεί σήμερα ένα από τα βασικά πεδία όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Όπως συμβαίνει συνολικά στην οικονομία, έτσι και στον τεχνολογικό τομέα κυριαρχούν δύο ισχυροί πόλοι που διαγκωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία: Οι ΗΠΑ και η Κίνα. Οι δύο πρωταγωνιστές υπερέχουν έναντι των υπόλοιπων στις δυνατότητες συλλογής και επεξεργασίας των big data και του deep learning. Οι ΗΠΑ διαθέτουν την ισχυρή πεντάδα GAFAMI (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft) και η Κίνα αντίστοιχα την BHATX (Baidu, Huawei, Alibaba, Tencent, Xiaomi).

Οι ΗΠΑ, που έχουν σήμερα την πρωτοκαθεδρία στον τεχνολογικό τομέα, προωθούν μία στρατηγική που έχει ως βασικούς στόχους, αφενός, να αναχαιτίσουν τη δυναμική της Κίνας και, αφετέρου, να αυξήσουν τη διαφορά ισχύος με την ΕΕ. [6]

Γι’ αυτό, επιβάλλουν περιορισμούς στην εξαγωγή τσιπ προηγμένης τεχνολογίας (με μεγαλύτερη ταχύτητα και ενεργειακή απόδοση), που χρησιμοποιούνται σε υπολογιστές Τεχνητής Νοημοσύνης στην Κίνα, και γενικότερα στην εξαγωγή τεχνολογίας υλικού και λογισμικού. Πιέζουν και έχουν διασφαλίσει μία σχετική συμπόρευση της ΕΕ και της Ιαπωνίας σε αυτήν την κατεύθυνση.

Ταυτόχρονα, το αμερικανικό κράτος επιδοτεί γενναιόδωρα τα εγχώρια μονοπώλια στο συγκεκριμένο τομέα. Με το νόμο Chips and Science Act (που ψηφίστηκε από τους Δημοκρατικούς και ένα τμήμα των Ρεπουμπλικάνων) διασφαλίστηκαν ενισχύσεις 52 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να αυξηθεί το χαμηλό μερίδιο των ΗΠΑ στην κατασκευή προηγμένων ημιαγωγών και άλλα 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε βάθος δεκαετίας για να δοθεί ώθηση στη σχετική επιστημονική έρευνα. Παράλληλα, λειτουργεί και το πακέτο Μπάιντεν για την πράσινη μετάβαση, ύψους 360 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που προσφέρει προνομιακούς όρους στήριξης και σε όποιους ευρωπαϊκούς ομίλους εγκατασταθούν στις ΗΠΑ. Έτσι, για παράδειγμα, η Apple που είχε παραγωγικές μονάδες στην Κίνα, έχει μπει σε τροχιά αποχώρησης.

Όμως, σύμφωνα με το Bloomberg, αμερικανικές εταιρίες μειονεκτούν, καθώς είναι κατά 50% πιο κοστοβόρες και κατά 25% πιο χρονοβόρες για την παραγωγή παρόμοιων εμπορευμάτων συγκριτικά με τα εργοστάσια της Ν/Α Ασίας.

Η ΕΕ συντάχτηκε αρχικά με τις ΗΠΑ στους περιορισμούς εξαγωγών προς την Κίνα, αντιμετωπίζοντας εσωτερικούς τριγμούς. Ιδιαίτερα στη Γερμανία, όπου ένα μεγάλο μέρος των γερμανικών δικτύων 5G έχει κατασκευαστεί από τις κινεζικές Huawei και ZET και η Mercedes έχει μεγάλα συμβόλαια συνεργασίας με την κινεζική CATL.

Η ΕΕ διαμόρφωσε το δικό της πρόγραμμα ενισχύσεων των ευρωπαϊκών ομίλων, το European Chips Act, με στόχο να διπλασιάσει το χαμηλό μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά ως το 2030, δηλαδή να φτάσει από το 10% στο 20%. Όμως, οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι το ύψος των 43 δισεκατομμυρίων ευρώ δεν επαρκεί για να καλύψει τη μεγάλη απόσταση που την χωρίζει πλέον από τις ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα, στην προσπάθειά της να ενισχύσει την αυτονομία της, η ΕΕ σύναψε συμφωνίες φιλοξενίας σε ευρωπαϊκό έδαφος έξι ισχυρών κβαντικών υπολογιστών σε Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Τσεχία, Ισπανία και Πολωνία. Πρόκειται για υποδομή που αυξάνει σημαντικά την υπολογιστική ισχύ για την υποστήριξη εφαρμογών στη βιομηχανία και στην επιστημονική έρευνα.

Από την πλευρά της, η Κίνα έχει θέσει ως στόχο να καταστεί ως το 2030 η πρώτη ψηφιακή δύναμη στον κόσμο. Σε αυτήν την κατεύθυνση, αυξάνει την κρατική ενίσχυση της κινεζικής βιομηχανίας μικροεπεξεργαστών.

Αυτές οι τάσεις ενισχύονται, καθώς, με εφαλτήριο τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αναπτύσσεται ραγδαία από τις αρχές του 2010 η Τεχνητή Νοημοσύνη λόγω της σύγκλισης τριών επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων: Της ικανότητας επεξεργασίας τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων που προκύπτουν από τη χρήση του ίντερνετ, δηλαδή των big data· της δυνατότητας αυτοεκπαίδευσης των υπολογιστών με εξελιγμένους αλγόριθμους, δηλαδή του machine learning (των νευρωνικών δικτύων και του deep learning)· της δυνατότητας ενίσχυσης της δυναμικότητας των σύγχρονων υπερ-υπολογιστών και των κβαντικών υπολογιστών.

Για να το πούμε με απλά λόγια, οι σύγχρονες μηχανές αποκτούν όλο και περισσότερες ανθρώπινες ικανότητες, όπως η αυτοεκπαίδευση, και ο εργαζόμενος άνθρωπος, η κύρια παραγωγική δύναμη, ζει και χειρίζεται περισσότερες και πιο σύνθετες μηχανές. Ταυτόχρονα, οι «μηχανές που μαθαίνουν», τα ρομπότ, τα ψηφιακά κέντρα που συλλέγουν και επεξεργάζονται τεράστιους όγκους δεδομένων, βρίσκονται στα χέρια ελάχιστων μονοπωλιακών ομίλων, κυρίως των ΗΠΑ και της Κίνας. Ασφαλώς, δεν είναι η πρώτη φορά που μία τεχνολογική επανάσταση έχει πολλαπλές εφαρμογές που δεν περιορίζονται μόνο στην παραγωγή, αλλά επιδρούν σε όλο το φάσμα της ζωής της κοινωνίας. Ας θυμηθούμε τις ραγδαίες αλλαγές που έφερε η περίοδος εμφάνισης των ατμομηχανών, του ηλεκτρισμού, της αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας.

Όμως, είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης στο πλαίσιο των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής οξύνει γνωστά προβλήματα, όπως η διόγκωση της ανεργίας, και αναδεικνύει νέα πρωτότυπα ζητήματα που απαιτούν διερεύνηση στο επίπεδο της πολιτικής οικονομίας και της φιλοσοφίας. Το κυριότερο αφορά τη διερεύνηση αλλαγών στη σχέση της κύριας παραγωγικής δύναμης, του εργαζόμενου κοινωνικού ανθρώπου, με τις σύγχρονες μηχανές, τα μέσα παραγωγής.

Η επιστημονική συζήτηση εστιάζεται στην ταχεία διεύρυνση των δυνατοτήτων των μηχανών που μαθαίνουν και αυτοεκπαιδεύονται για να αντικαταστήσουν μεγάλο μέρος της σημερινής ανθρώπινης εργασίας. Αρχικά, η εκτίμηση ήταν ότι αυτό το εύρος θα περιοριστεί στην αντικατάσταση μεγάλου μέρους των χειρωνακτικών και των πνευματικών εργασιών ρουτίνας, των επαγγελμάτων που απαιτούν επαναλαμβανόμενες, δομημένες ενέργειες ρουτίνας σε ένα προβλεπόμενο περιβάλλον.

Οι πιο έγκυρες αστικές αναλύσεις λίγα χρόνια πριν σχετικά με αυτό το θέμα διαβεβαίωναν ότι επαγγέλματα που απαιτούν πραγματική δημιουργικότητα και αντίδραση σε απρόβλεπτο περιβάλλον βρίσκονται έξω από τη ζώνη δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης. [7] Αποδείχτηκε, όμως, ότι τα νευρωνικά δίκτυα των «μηχανών που μαθαίνουν» μπορούν να αναπτύξουν διαφορετικές ικανότητες, αναλύοντας πλήθος δεδομένων. Αποκτούν την ικανότητα να επιτυγχάνουν πολύπλοκους στόχους. Έχουν πλέον την ικανότητα να αποκτούν νέες γνώσεις και στη συνέχεια να τις εφαρμόζουν σε ένα συγκεκριμένο πεδίο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη διεισδύει ακόμα και στην καλλιτεχνική δημιουργία, στη ζωγραφική, στον κινηματογράφο.

Σε πρόσφατη συζήτηση του Ινστιτούτου Brookings διατυπώθηκε η θέση ότι πλέον «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα όλες τις δουλειές που κάνουν σήμερα εξειδικευμένοι εργαζόμενοι να μπορούν να τις κάνουν μηχανές». Ο καθηγητής Τζόφρι Χίντον, που έθεσε τα θεμέλια για την κατασκευή συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης, παραιτήθηκε πρόσφατα από την Google και χτύπησε καμπανάκι για τις απρόβλεπτες συνέπειες, την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη συστημάτων από τους ισχυρούς ομίλους. Την ίδια στιγμή, χίλια ηγετικά στελέχη της νέας τεχνολογίας υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή για τις απρόβλεπτες αρνητικές συνέπειες. Αυτοί σίγουρα δεν είναι «τεχνοφοβικοί», ούτε «λουδίτες».

Η αλήθεια είναι ότι πολλά σημερινά επαγγέλματα θα εξαφανιστούν και σε άλλα θα αλλάξει το περιεχόμενό τους. Αυτό, όμως, δεν ισοδυναμεί με την κατάργηση του ρόλου του εργαζόμενου ανθρώπου ως κύριας παραγωγικής δύναμης. Προχωρά η αποκωδικοποίηση κάποιων νευρικών διεργασιών που συντελούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η μελέτη των αμέτρητων συνδέσεων των νευρικών κυττάρων που αποτελούν τη βιολογική βάση της ανθρώπινης νόησης. Όμως, η ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης είναι πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο και δεν περιορίζεται στις γνωστικές ικανότητες κάθε μεμονωμένου ανθρώπου.

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου, ως όργανο σκέψης και διαμόρφωσης συνείδησης, αναπτύσσεται και βελτιώνεται ιστορικά μέσα στη διαδικασία της κοινωνικής εργασίας και γενικότερα της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνική εργασία υλοποιείται μέσα στις εκάστοτε κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής, φεουδαρχικές, καπιταλιστικές ή σοσιαλιστικές. Εκεί, ο άνθρωπος διαμορφώνει την ικανότητά του να αντανακλά γενικευμένα την πραγματικότητα με έννοιες, κρίσεις, συλλογισμούς. Αποκτά την ικανότητα να αναπτύσσει την επιστημονική γνώση, την ικανότητα να θέτει στόχους, να κατασκευάζει και να θέτει σε κίνηση, να αξιοποιεί τα μέσα παραγωγής. Ο κοινωνικός άνθρωπος μπορεί να καταστρώνει σχέδια, να χαράζει σκοπούς, να προγραμματίζει και να υλοποιεί τις ενέργειες για να τους πετύχει, να προβλέπει το τελικό αποτέλεσμα των ενεργειών του. Αποτελεί την κύρια παραγωγική δύναμη σε κάθε τρόπο παραγωγής.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη δε σκέφτεται συνολικά και σύνθετα όπως ο άνθρωπος. Προς το παρόν, κυρίως μετασχηματίζει γρήγορα κάποια δεδομένα σε άλλα δεδομένα. [8] Στην ουσία, οι υπερ-υπολογιστές είναι πιο γρήγοροι και αποτελεσματικοί για συγκεκριμένες εργασίες. Δεν μπορούν να σκεφτούν πολιτικά και να θέσουν γενικούς σκοπούς με κοινωνικό περιεχόμενο, π.χ., την αλλαγή συστήματος τρόπου παραγωγής. Μπορούν να επεξεργαστούν γρήγορα με βάση μετρήσιμα, ποσοτικά δεδομένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που τους θέτει ο κοινωνικός άνθρωπος, στο πλαίσιο των εκάστοτε κυρίαρχων σχέσεων παραγωγής.

Όλ’ αυτά δε σημαίνουν ότι πρέπει να επαναπαυτούμε, αλλά αντίθετα να εστιάσουμε στο πραγματικό πρόβλημα, στις κυρίαρχες σήμερα καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Από την πλευρά της, η άρχουσα τάξη παρεμβαίνει προληπτικά, συστηματικά και αποφασιστικά για τη βαθύτερη διάβρωση και χειραγώγηση των συνειδήσεων. Παρεμβαίνει για να περάσουν χωρίς εμπόδια οι στόχοι της και, στο βαθμό του δυνατού, να υιοθετηθούν και από τους ίδιους τους εργαζόμενους ως ατομικά δικαιώματα.

Σε αυτήν την κατεύθυνση διάβρωσης και ρευστοποίησης της συνείδησης των εργαζόμενων δίνουν σήμερα ιδιαίτερο βάρος η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η ΕΕ και οι μεγαλομέτοχοι ισχυρών ομίλων. Για να δέχεται άκριτα, χωρίς προϋποθέσεις ο εργαζόμενος την εφαρμογή κάθε τεχνολογικού επιτεύγματος, χωρίς να ρωτά ποιος θα ωφεληθεί και ποιες ανάγκες θα ικανοποιηθούν.

Να αποδέχεται ως προοδευτική την εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου σώματος και τη χωρίς όρια και κοινωνικούς περιορισμούς παρέμβαση στο υγιές βιολογικό σώμα, το οποίο παρουσιάζεται πλέον ως ουδέτερο ζωντανό εργαστήριο. Για παράδειγμα, ο Ίλον Μασκ απευθύνεται κυνικά στους αρνητές των μελλοντικών σχεδίων του και προβάλει τον κίνδυνο να μείνουν στο περιθώριο αν δεν αναβαθμίζουν συνεχώς τον εγκέφαλό τους με βάση τις τεχνικές προδιαγραφές του. Γι’ αυτόν το λόγο, προβάλλεται πολύπλευρα και συστηματικά η μεταμοντέρνα ανορθολογική αντίληψη του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού» και των πολλαπλών ταυτοτήτων κάθε ατόμου. Η αντίληψη που αποσυνδέει τον άνθρωπο από κάθε αντικειμενικό προσδιορισμό, π.χ., της τάξης ή του βιολογικού φύλου στο οποίο αντικειμενικά ανήκει.

Η ψευδαίσθηση ότι ο καθένας μπορεί και πρέπει να αυτοπροσδιορίζεται με αποκλειστική βάση την ατομική του επιθυμία ή την εκάστοτε υποκειμενική γνώμη του για την πραγματικότητα, αφού ο ίδιος πιστεύει λαθεμένα ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια ή ότι δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε ή ότι δεν έχει νόημα να την προσεγγίσουμε.

Ας σκεφτούμε πόσο πιο εύκολα μπορεί να γίνει έρμαιο της εξουσίας του κεφαλαίου ένας εργαζόμενος που δεν μπορεί να απαντήσει ή αδιαφορεί αν είναι εργάτης ή αφεντικό, Παλαιστίνιος ή Ισραηλινός ή αυτοπροσδιορίζεται με ουδέτερο τρόπο ως προς το βιολογικό του φύλο.

Ένας εργαζόμενος που δε θεωρεί ως βασικό ζήτημα ότι αποτελεί θύμα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και ότι πρέπει να συμμετέχει ενεργά στην ταξική πάλη, αλλά αντίθετα αισθάνεται αλληλέγγυος με ένα τμήμα των καπιταλιστών στη βάση κάποιας ατομικής του προτίμησης στη βάση της πολλαπλής του ταυτότητας.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη εκτελεί σήμερα ό,τι θέλει το κεφάλαιο να εκτελέσει. Αυτό αφορά την παραγωγή, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η αξιοποίησή της με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος μπορεί να οδηγήσει στη μεγάλη αύξηση της χρόνιας, μόνιμης ανεργίας, στον αποκλεισμό ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού από την παραγωγή και στην καταδίκη του να ζει με το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», δηλαδή να επιβιώνει με ένα επίδομα ακραίας φτώχειας.

Οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις διαφέρουν ανάλογα με τους πολιτικούς στόχους των συντακτών τους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι, όπως σε κάθε τεχνολογική επανάσταση, θα δημιουργηθούν πολλά νέα επαγγέλματα που θα απορροφήσουν τις απώλειες (π.χ., δημιουργοί λογισμικών και εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης, ειδικοί της κυβερνοασφάλειας).

Το 2021, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ προέβλεπε ότι, λόγω της αλλαγής στον καταμερισμό εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών μέχρι το 2025, θα δημιουργηθούν 97 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας και θα καταργηθούν 85 εκατομμύρια.

Η έκθεση της McKinsey προβλέπει ότι μεταξύ 2035 και 2075 θα καταργηθεί παγκόσμια το 50% των σημερινών θέσεων εργασίας, ενώ η δημιουργική Τεχνητή Νοημοσύνη θα προσθέτει ως και 4 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως στην παγκόσμια οικονομία. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται αρκετές σχετικές μελέτες, π.χ., της PricewaterhouseCoopers.

Σημαντικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι, με βάση τη μαζικότητα της απασχόλησης στις ΗΠΑ, το πρώτο νέο επάγγελμα που δημιούργησε η τεχνολογία των υπολογιστών βρίσκεται στην εικοστή πρώτη θέση. Η δυναμική των απωλειών θα είναι σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της δημιουργίας νέων θέσεων.

Το πρόβλημα θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR), πάνω από το 75% των θέσεων εργασίας στη χαλυβουργία έχει ήδη αντικατασταθεί από συμβατικά ρομπότ και αυτοματοποιημένες διαδικασίες τα τελευταία τριάντα χρόνια. Και αυτό έγινε πριν εμφανιστούν τα σύγχρονα ρομπότ που μπορούν να αντικαταστήσουν εργαζόμενους σε δημιουργικές γνωστικές εργασίες.

Όμως, αυτή η εξέλιξη δεν είναι μονόδρομος. Αφορά την καθοριστική επίδραση του καπιταλισμού στις προτεραιότητες στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, στην οργάνωση της παραγωγής, στην εκπαίδευση.

Αντίστοιχα, δεν υπάρχει κάποια ταξικά ουδέτερη ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας και της επιστημονικής εργασίας. Το κεφάλαιο ελέγχει σήμερα τη ροή της επιστημονικής γνώσης, τους τρόπους και τις μεθόδους αξιοποίησής της, τις ιεραρχήσεις και τις προτεραιότητες, τα πρότυπα. Ο ανταγωνισμός των ομίλων και οι πατέντες φρενάρουν τη βαθύτερη κοινωνικοποίηση της επιστημονικής έρευνας.

Πολλοί εντυπωσιάστηκαν, και δίκαια, από την εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης ChatGPT, που εξαπλώθηκε και έγινε διάσημη σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Διαφημίζεται ως ένα ουδέτερο και αμερόληπτο διαλογικό γλωσσικό μοντέλο, που μπορεί να απαντά άμεσα στα ερωτήματά μας.

Το ρωτήσαμε στην αρχική του έκδοση αν η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα δημοκρατικό καθεστώς. Μας απάντησε ότι δεν ήταν, αφού δεν υπήρχε πολυκομματισμός, ελεύθερες εκλογές και ανοχή στην αντίθετη πολιτική άποψη. Συμπλήρωσε, βέβαια, ότι υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογικές απόψεις και κριτήρια.

Το συγκεκριμένο σύστημα έχει προφανώς «εκπαιδευτεί» με υλικό διαποτισμένο από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία. Το χρησιμοποιούν ήδη ως εργαλείο για τις εξετάσεις και τις εργασίες τους κάποιοι μαθητές και φοιτητές. Και έχει προκαλέσει ήδη ζωηρή συζήτηση για την οριοθέτηση της χρήσης του στην ακαδημαϊκή κοινότητα και για τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η αλόγιστη χρήση του στη μείωση της κριτικής ικανότητας του χρήστη.

Η κυριότερη, όμως, αρνητική επίδραση του καπιταλιστικού συστήματος αφορά τα εμπόδια που θέτει στην ανάπτυξη της κύριας παραγωγικής δύναμης, του εργαζόμενου ανθρώπου. Αντί η τεχνολογική πρόοδος να αξιοποιηθεί για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, των πνευματικών και των σωματικών ικανοτήτων του εργαζόμενου, αξιοποιείται για την επίθεση του κεφαλαίου στα δικαιώματά του. Αξιοποιείται με τρόπο που, αφενός, αυξάνει την εντατικοποίηση και την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης όσων δουλεύουν και, αφετέρου, αυξάνει το στρατό της μόνιμης ανεργίας και της φτώχειας, την αχρήστευση εργατικής δύναμης σημαντικού μέρους του πληθυσμού. Φθείρει πολύμορφα τη σωματική και την ψυχική υγεία εργαζόμενων και άνεργων που ζουν μέσα στην αβεβαιότητα και στην ανασφάλεια για την επόμενη μέρα. Αυξάνει την αποξένωση του εργαζόμενου από τους συνανθρώπους του και τον ατομικό ανταγωνισμό.

Οι δυνατότητες των μηχανικών συστημάτων να συντονίζονται μεταξύ τους και με τους εργαζόμενους και να εκτελούν σύνθετες εργασίες έχουν απογειωθεί. Ταυτόχρονα, όπως είπαμε, αλλάζει το περιεχόμενο πολλών εργασιών και οι ανάγκες συνεχούς επανεκπαίδευσης. Ανεβαίνουν οι απαιτήσεις για την ανθρώπινη πνευματική εργασία. Απαιτήσεις για συνεχή επανεκπαίδευση, ομαδικότητα στην εργασία, γρήγορη προσαρμογή σε νέες εμπειρίες και εργασιακά καθήκοντα. [9]

Σκεφτείτε τη ριζική διαφορά με την οποία απαντά σε αυτά τα προβλήματα ο καπιταλισμός σε σχέση με το σοσιαλισμό. Στον καπιταλισμό, ο εργαζόμενος καλείται να αντιμετωπίσει τη γρήγορη προσαρμογή σε νέα καθήκοντα και την αναβάθμιση των γνώσεών του ως ατομική ευθύνη και με το φόβο ότι μπορεί να μείνει άνεργος και ανασφάλιστος.

Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, μπορεί να ξεκλειδώσει, να απελευθερώσει τις δημιουργικές ικανότητες των εργαζόμενων, την πρωτοβουλία τους, γιατί τους φέρνει στο προσκήνιο της ιστορικής πορείας προς την κοινωνική απελευθέρωση.

Αλλάζει ο σκοπός της παραγωγής και ο ρόλος των εργαζόμενων. Σκοπός της παραγωγής γίνεται πλέον η ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας, που συνεχώς διευρύνονται. Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι από το ζυγό της μισθωτής σκλαβιάς, παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Περνούν στα χέρια της εργατικής τάξης τα κλειδιά της οικονομίας και το τιμόνι της εξουσίας. Κινητήρια δύναμη της προόδου δεν είναι πλέον ο ανταγωνισμός, αλλά η δύναμη της συλλογικότητας στην εργασία.

Μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να διασφαλίσει τον επανασχεδιασμό της τεχνολογικής ανάπτυξης ώστε να μετατραπεί, από μέσο αύξησης του βαθμού εκμετάλλευσης και ελέγχου της εργατικής τάξης (που είναι σήμερα στον καπιταλισμό), σε μέσο ικανοποίησης του συνόλου των κοινωνικών αναγκών. Παύουν να αποτελούν εμπορεύματα το νερό, η ενέργεια, η υγεία, οι επικοινωνίες, οι μεταφορές, η μόρφωση, η ίδια η εργατική δύναμη. Αποτελούν κρατική κοινωνική ιδιοκτησία η γη και τα μέσα παραγωγής, τα εργοστάσια, τα ψηφιακά κέντρα, τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, οι υποδομές.

Μπορούν να γίνουν όλ’ αυτά; –μας ρωτούν πολλοί καλοπροαίρετα.

Μα, έγιναν, στη Σοβιετική Ένωση στον 20ό αιώνα. Υλοποιήθηκαν, χάρη στον επιστημονικό κεντρικό σχεδιασμό και στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, επιτεύγματα και κατακτήσεις που δεν πρόκειται ποτέ να διασφαλίσει ο καπιταλισμός.

Καταργήθηκε η ανεργία και η ενεργειακή φτώχεια. Απέκτησε ο λαός δωρεάν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας και παιδείας. Έγιναν εντυπωσιακά βήματα στην τεχνολογική πρόοδο, όπως η κατάκτηση του Διαστήματος.

Ασφαλώς, υπήρχε και η αρνητική πείρα, όταν σταδιακά εγκαταλείφτηκαν και υπονομεύτηκαν οι αρχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και επικράτησε η πολιτική του «σοσιαλισμού με αγορά», που άνοιξε το δρόμο στις ανατροπές.

Όμως και αυτή η αρνητική πείρα φωτίζει με τον τρόπο της την υπεροχή του σοσιαλισμού. Υπεροχή που αυξάνει στον 21ο αιώνα.

Γιατί τώρα μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις νέες μεγάλες δυνατότητες που γεννά για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση η πληροφορική, η ψηφιακή τεχνολογία, η ρομποτική και η Τεχνητή Νοημοσύνη, που είναι «τα χελιδόνια του σοσιαλισμού».

Τώρα, δεν υπάρχουν πια μία σειρά τεχνικοί και επιστημονικοί περιορισμοί που περιόριζαν τις δυνατότητες του κεντρικού σχεδιασμού και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Ρωσία του 1917 και στη Σοβιετική Ένωση του 1930. Τώρα, έχει αυξηθεί σημαντικά ο βαθμός κοινωνικοποίησης της εργασίας και της αυτοματοποίησης της παραγωγής.

Οι νέες δυνατότητες αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας μπορούν να αξιοποιηθούν από την εργατική εξουσία για να αυξηθεί θεαματικά ο ελεύθερος, μη εργάσιμος χρόνος των εργαζόμενων. Μπορούν να αξιοποιηθούν για να αναβαθμιστεί το γενικό μορφωτικό επίπεδο και να αναπτυχθεί ολόπλευρα η προσωπικότητα των εργαζόμενων μέσα από την καθημερινή ενεργό συμμετοχή τους στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων, μέσα από τη δημιουργική εργασία.

Θα αξιοποιηθούν επίσης οι νέες μεγάλες δυνατότητες για την πρόληψη και την αποκατάσταση της υγείας των εργαζόμενων, για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών.

Σε αντίθεση με τον καπιταλισμό, ο σοσιαλισμός μπορεί να αντιμετωπίσει ουσιαστικά και αποτελεσματικά τα νέα προβλήματα που φέρνει στο προσκήνιο η ανάπτυξη της τεχνολογίας και συνολικά των παραγωγικών δυνάμεων.

Μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις απαιτήσεις για συνεχή επανεκπαίδευση των εργαζόμενων, για γρήγορη προσαρμογή σε νέα εργασιακά καθήκοντα και δεδομένα, για ομαδικότητα στην εργασία.

Γιατί θα αντιμετωπίσει σχεδιασμένα τα νέα προβλήματα ως ζητήματα συλλογικής, κοινωνικής ευθύνης και όχι ως αποκλειστική ατομική υπόθεση του εργαζόμενου. Οι εργαζόμενοι θα επανεκπαιδεύονται χωρίς το φόβο ότι θα μείνουν άνεργοι και ανασφάλιστοι. Μέσα σε μία κοινωνία που καλλιεργεί και στηρίζεται στη συλλογική προσπάθεια και όχι στον ατομικό ανταγωνισμό.

Θα αναβαθμιστεί, επομένως, η κύρια παραγωγική δύναμη, ο εργαζόμενος άνθρωπος. Η αναβάθμιση της παραγωγικής ικανότητας των εργαζόμενων με βάση τις νέες δυνατότητες δε θα γίνεται σε βάρος της υγείας τους, δε θα απειλεί τη σωματική και την πνευματική τους ευεξία.

Ταυτόχρονα, θα αναβαθμιστεί η παραγωγή συνολικά και σε κάθε κλάδο για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Τα κριτήρια, οι αλγόριθμοι με τους οποίους θα εφοδιάζονται, τα δεδομένα που θα καλούνται να επεξεργαστούν τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης, τα ρομπότ και γενικά οι λεγόμενες «έξυπνες μηχανές» θα έχουν ως στόχο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και τη θωράκιση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Για τη διασφάλιση της λαϊκής ευημερίας θα αξιοποιηθούν οι νέες μεγάλες δυνατότητες για τη βελτίωση της επάρκειας και της ποιότητας των αναγκαίων προϊόντων: Οι νέες δυνατότητες για το σχεδιασμό και τον έλεγχο της παραγωγής, για την αυτόματη πρόβλεψη βλαβών και την παραγγελία ανταλλακτικών, για τον επανασχεδιασμό μηχανών και τεχνικών συστημάτων, για τη βελτίωση των υλικών κατεργασίας, για τη βελτιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης και των αναγκαίων αποθεμάτων.

Ας σκεφτούμε τις δυνατότητες της σύγχρονης διεπιστημονικής έρευνας για την έγκαιρη συγκεκριμένη πρόβλεψη των κοινωνικών αναγκών.

Ας σκεφτούμε τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η Τεχνητή Νοημοσύνη για το σχεδιασμό ενός πλοίου, ενός τρένου, ενός αεροπλάνου.

Τη δυνατότητα να προβλέψουμε πώς θα επηρεάσουν οι διαφορετικές πιθανές αποφάσεις σχεδιασμού την απόδοση και την ασφάλεια ενός Μέσου Μαζικής Μεταφοράς. Τη δυνατότητα προσομοίωσης για να αξιολογηθεί ένα σχέδιο πριν αυτό υλοποιηθεί στην παραγωγική διαδικασία.

Όμως, οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες δεν αφορούν μόνο την παραγωγή. Μπορούν να αναβαθμίσουν την αποτελεσματικότητα του ίδιου του κεντρικού σχεδιασμού και να συμβάλουν στην πλήρη εξάλειψη κάθε μορφής ομαδικής ιδιοκτησίας.

Ας σκεφτούμε τις νέες δυνατότητες για γρήγορη συλλογή και εντατική επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων και πληροφοριών, για σύγκριση προτεινόμενων σχεδίων και λύσεων που επιτρέπει να λαμβάνονται γρήγορες και βέλτιστες αποφάσεις σε σύνθετα προβλήματα.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η αξιοποίηση των τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί επομένως να συμβάλει στη βέλτιστη κατανομή εργαζόμενων, μέσων παραγωγής και πρώτων υλών μεταξύ των διαφορετικών κλάδων, ώστε να διασφαλιστεί η αναγκαία αναλογική ανάπτυξη μεταξύ βασικών κλάδων της παραγωγής και μεταξύ των περιφερειών της χώρας. Μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη πρόβλεψη κοινωνικών αναγκών και συγκεκριμένων αναγκών της παραγωγής, ώστε να προσδιοριστούν οι κατάλληλοι στόχοι στην παραγωγή και στην εκπαίδευση, ιδιαίτερα για τον τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής και για την επιστημονική έρευνα, που αποτελούν τις πρώτες προτεραιότητες.

Αυτόν το δρόμο του ψηφιακού μετασχηματισμού και της αξιοποίησης της Τεχνητής Νοημοσύνης προς όφελος των λαϊκών αναγκών φωτίζει με το ανατρεπτικό του Πρόγραμμα το ΚΚΕ. Και φυσικά, δεν περιμένουμε να ξημερώσει κάποια μεγάλη μέρα για να υλοποιήσουμε αυτό το Πρόγραμμα.

Μπαίνουμε μπροστά για να οργανωθεί η μεγάλη λαϊκή αντεπίθεση που θα ανοίξει το δρόμο της ανατροπής του βάρβαρου συστήματος της εκμετάλλευσης.

Είμαστε σήμερα μπροστά στον αγώνα για να μειωθεί ο χρόνος εργασίας, για 35ωρο-5ήμερο-7ωρο, με ουσιαστικές αυξήσεις μισθών και συντάξεων.

Είμαστε μπροστά στον αγώνα ενάντια στην πολιτική απελευθέρωσης της ΕΕ, που γεννά ενεργειακή και ψηφιακή φτώχεια. Δίνουμε τη μάχη για ασφαλείς-γρήγορες και φθηνές επικοινωνίες και μεταφορές. Παλεύουμε για να καταργηθεί το αντιδραστικό πλαίσιο της ΕΕ που επιτρέπει το προληπτικό ηλεκτρονικό φακέλωμα όλων των πολιτών. Δίνουμε τη μάχη για την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας για την αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας. Δίνουμε τη μάχη για αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν υγεία και παιδεία.