«Να μένεις, αφού έτσι το θέλουν τα δέντρα, οι πεδιάδες,

τα μικρότερα σωματίδια του φωτός που αναζωογονεί,

ένα μονάχα συναίσθημα που η θάλασσα κλονίζει. Αδέρφια!

Η Μαδρίτη με το όνομά σας μεγαλώνει και φωτίζει.»

Ραφαέλ Αλμπέρτι, Στις Διεθνείς Ταξιαρχίες.

Έναν αιώνα μετά από την ίδρυση της Διεθνούς και 80 χρόνια από την αποχώ­ρηση των τελευταίων εθελοντών της ελευθερίας από τη χώρα μας, προστατεύο­ντας την απόσυρση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων προς τα γαλλικά σύνορα, οι Διεθνείς Ταξιαρχίες αποτελούν ένα από τα πιο λαμπρά παραδείγματα Προλε­ταριακού Διεθνισμού που έχει αναδείξει η Ιστορία.

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τον ακριβή αριθμό των μαχητών που αγω­νίστηκαν στο έδαφός μας. Πολλοί ήταν ήδη εδώ, έφτασαν για να συμμετάσχουν στη Λαϊκή Ολυμπιάδα -που διεξήχθη στη Βαρκελώνη από την Κόκκινη Αθλητι­κή Διεθνή και τη Σοσιαλιστική Εργατική Αθλητική Διεθνή- και πήραν τα όπλα από την αρχή για ν’ αντιμετωπίσουν το φασιστικό πραξικόπημα. Άλλοι έφταναν σιγά-σιγά. Οι περισσότεροι ήρθαν στην Ισπανία μετά από τις 14 Οκτώβρη 1936, μετά από τη στρατολόγηση που έκαναν τα Κομμουνιστικά Κόμματα με βάση την απόφαση που εγκρίθηκε από τη Γραμματεία της Εκτελεστικής Επιτροπής της Δι­εθνούς για τη δημιουργία των Διεθνών Ταξιαρχιών στις 18 και 19 Σεπτέμβρη του ίδιου έτους.

Είναι πολλές οι δυσκολίες στον ακριβή προσδιορισμό του αριθμού των ξένων μαχητών που συμμετείχαν στον εθνικό επαναστατικό πόλεμο, των εθνικοτήτων τους ή του αριθμού των πεσόντων στον αγώνα κατά του φασισμού στην Ισπανία.

Σε πολλές από τις χώρες από τις οποίες προέρχονταν οι μαχητές είχαν επιβληθεί φασιστικές δυνάμεις, σε άλλες περιπτώσεις, λόγω της πολιτικής της μη επέμβα­σης, οι αστικές κυβερνήσεις πήραν μέτρα για ν’ αποτρέψουν τη στρατολόγηση εθελοντών. Γι’ αυτό οργανώθηκε η παράνομη δουλειά, υιοθετήθηκαν πολεμικά ψευδώνυμα, πλαστογραφήθηκαν έγγραφα κλπ.

Είναι αδιαμφισβήτητος ο σημαντικός ρόλος που έπαιξαν οι Διεθνείς Ταξιαρχί­ες στον επαναστατικό εθνικό μας πόλεμο, ο οποίος σύντομα θα συνεχιζόταν στα πεδία των μαχών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Εκείνες τις μέρες ο Προλεταρια­κός Διεθνισμός πήρε σάρκα και οστά από τους δεκάδες χιλιάδες συντρόφους από 52 χώρες, οι οποίοι, οπλισμένοι με τις διδασκαλίες του μαρξισμού-λενινισμού και υπό την ηγεσία της Κομμουνιστικής Διεθνούς, έγιναν στρατιώτες της παγκό­σμιας εργατικής τάξης.

Στο παρόν άρθρο δε θα εξετάσουμε την εμπειρία των Διεθνών Ταξιαρχιών αποκλειστικά από ιστορική σκοπιά. Είμαστε πεισμένοι ότι αυτό που είναι ανα­γκαίο για το σύγχρονο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα είναι να καταλήξουμε σε συμπεράσματα πολιτικοϊδεολογικής φύσης και, ταυτόχρονα, ν’ αναδείξουμε, ενάντια σε κάθε προσπάθεια παραποίησης, την ηρωική μας ιστορία και τον κα­θοριστικό ρόλο της Κομμουνιστικής Διεθνούς σε τόσο κρίσιμες στιγμές του τα­ξικού αγώνα, όπως ο ισπανικός πόλεμος, ο οποίος δικαίως χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη μάχη του πολέμου των λαών ενάντια στο ναζισμό-φασισμό.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα των Εργαζόμενων της Ισπανίας (ΚΚΕΙ) έχει ανα­λάβει τη μελέτη της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας και σε αυτήν τη μελέτη καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η δράση της Κομμουνιστι­κής Διεθνούς στην Ισπανία, αποτέλεσμα της οποίας ήταν οι Διεθνείς Ταξιαρχίες.

Με αυτές τις ταπεινές γραμμές, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕΙ αποτίει φό­ρο τιμής στους άντρες και στις γυναίκες των Διεθνών Ταξιαρχιών και σε όλους όσοι συνέβαλαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στον αγώνα για να εγγυηθούν τις οδούς πρόσβασης, τον παράνομο μηχανισμό πλαστογράφησης, την αποστο­λή τροφίμων, ρουχισμού, όπλων και πυρομαχικών κ.ά. Οι εθελοντές της ελευθε­ρίας συνεχίζουν να «τροφοδοτούν» και σήμερα τις γραμμές μας, συνεχίζουν να μας συντροφεύουν σε κάθε αγώνα για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, καλώντας μας να προχωρήσουμε μπροστά. Τιμή και δόξα στην προσφορά τους. Δε θα επιτρέψουμε τη διαγραφή του ονόματός τους από την Ιστορία.

Ξεκινάμε την ανάλυσή μας με βάση το γεγονός πως ο ρόλος που διαδραμάτι­σε η Κομμουνιστική Διεθνής και η Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του εθνι­κού επαναστατικού πολέμου στην Ισπανία και κατ’ επέκταση οι ίδιες οι Διεθνείς Ταξιαρχίες έχουν γίνει στόχος της έντονης διαστρέβλωσης και προπαγάνδας πα­ραχάραξης, που μέχρι σήμερα πραγματοποιεί η αστική ιστοριογραφία.

Η φρανκική και ναζιστική-φασιστική προπαγάνδα είχε στόχο την υπερβολή τόσο του αριθμού των μαχητών των Διεθνών Ταξιαρχιών όσο και του ρόλου τους στις βασικές μάχες του πολέμου, ώστε ν’ αποκρύψει την υποστήριξη που έλαβε η φρανκική πλευρά πριν ακόμα από το πραξικόπημα της 18ης Ιούλη 1936 μέχρι και το τέλος του πολέμου. Σε αυτά στη συνέχεια προστέθηκαν οι διάφορες εκδηλώ­σεις του αντικομμουνισμού: Από τη σοσιαλδημοκρατική προπαγάνδα, που προ­σπάθησε να κρύψει τον υπονομευτικό ρόλο των διεθνών οργανώσεών της που εφάρμοσαν την εγκληματική πολιτική της μη επέμβασης, μέχρι την τροτσκιστική προπαγάνδα, που είχε εξαπολύσει τη μανία της κατά της Κομμουνιστικής Δι­εθνούς και της Σοβιετικής Ένωσης.

Ούτε η ιστορική παραποίηση των μεν, ούτε η διαστρέβλωση των δε ήταν ικα­νή ν’ αποκρύψει μια σειρά αντικειμενικών γεγονότων, από τα οποία ξεκινάει η ανάλυσή μας:

• Η συγκρότηση των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν δυνατή χάρη στη δράση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η οποία πριν το ξέσπασμα του πολέμου ανέπτυξε μία έντονη και πολύπλευρη δράση με στόχο την αποτροπή της φασιστικής νίκης στην Ισπανία. Ο ρόλος της Διεθνούς ήταν αναντικατάστατος και οφείλεται στην οργά­νωση και αποστολή των Διεθνών Ταξιαρχιών στην Ισπανία.
• Η Σοβιετική Ένωση ήταν η μόνη χώρα που υποστήριξε αποφασιστικά την Ισπανική Δημοκρατία, εφαρμόζοντας τον Προλεταριακό Διεθνισμό με τρόπο μοναδικό στην Ιστορία, γεγονός που εκφράστηκε με σαφήνεια από τον Ι. Στάλιν: «Η απελευθέρωση της Ισπανίας από την καταπίεση της φασιστικής αντίδρασης δεν εί­ναι αποκλειστικά θέμα των Ισπανών, αλλά υπόθεση όλης της ανεπτυγμένης και προ­οδευτικής ανθρωπότητας.»

Τα προαναφερθέντα δεν εμποδίζουν την αυτοκριτική εξέταση των λαθών που έκανε η Διεθνής, αλλά και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας, ούτε εμποδί­ζουν την αντικειμενική εκτίμηση της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ σε μια τό­σο περίπλοκη ιστορική στιγμή. Η αλήθεια είναι ότι η αποστολή των Διεθνών Τα­ξιαρχιών βασίστηκε σε μια προηγούμενη απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), το οποίο στη σύ­νοδο της 28ης Αυγούστου 1936 αποφάσισε να μεταφέρει στη Διεθνή την ευθύ­νη για την αποστολή ενός διεθνούς σώματος εθελοντών στην Ισπανία. Με αυτό το δεδομένο, η Γραμματεία της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς συμφώ­νησε στη σύνοδό της στις 18 και 19 Σεπτέμβρη 1936 για τη δημιουργία των Διε­θνών Ταξιαρχιών.

Ως εκ τούτου, άρχισε η στρατολόγηση και η οργάνωση των Ταξιαρχιών, στις οποίες τα Τμήματα της Διεθνούς σε κάθε χώρα διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρό­λο. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο καθήκον, που έθεσε σε δοκιμασία κά­θε Κομμουνιστικό Κόμμα, δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις πραγματοποι­ήθηκε σε συνθήκες παρανομίας ή υπό την απειλή των διάφορων αστικών κυβερ­νήσεων, που με τη συμμετοχή της σοσιαλδημοκρατίας υιοθετούσαν την πολιτι­κή της μη επέμβασης που προωθούσαν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Αυτό το απαιτητικό έργο, που έφεραν εις πέρας εγκαίρως τα Τμήματα της Διεθνούς, δεν περιορίστηκε στις στρατολογήσεις. Απαιτούσε μεγάλη συγκέντρωση χρημάτων, προετοιμασία των διαδρομών των ταξιδιών, προετοιμασία του εξοπλισμού για τη διέλευση των συνόρων, προετοιμασία πλαστών εγγράφων κλπ.

Μετά από αυτό το τεράστιο έργο, ο κύριος όγκος των Διεθνών Ταξιαρχιών έφτασε στη χώρα μας μετά από τις 14 Οκτώβρη 1936. Εκείνη την εποχή ήταν ήδη προφανές ότι η Ισπανία ήταν θύμα μίας ξένης ένοπλης επέμβασης μεγάλων δι­αστάσεων και ότι ο πόλεμος που εξαπέλυσε ο φασισμός είχε διεθνείς διαστά­σεις και όπως επισήμανε τότε ο Ενρίκε Λίστερ: «Η παρουσία των “Εθελοντών της Ελευθερίας” στα πεδία των μαχών της Ισπανίας έδειχνε στους Ισπανούς μαχητές ότι δεν ήταν μόνοι στην άνιση μάχη. Έδειχνε στο λαό μας ότι οι “Διεθνείς Ταξιαρ­χίες” ήταν ένα ζωντανό παράδειγμα της μαχητικής ενότητας της εργατικής τάξης με τις άλλες δημοκρατικές και πατριωτικές δυνάμεις του κόσμου ενάντια στον κοινό εχθρό όλων αυτών: Το φασισμό. » [1]

Από την ανάλυση των πηγών που υπάρχουν και ιδιαίτερα με τη συμβολή δια­φόρων Κομμουνιστικών Κομμάτων στην έκδοση που προετοιμάζει το ΚΚΕΙ για τις Διεθνείς Ταξιαρχίες και που θα δημοσιευτεί τους επόμενους μήνες, συνάγο­νται δύο βασικά συμπεράσματα:

• Ο βασικός πυρήνας των Διεθνών Ταξιαρχιών απαρτιζόταν από εργάτες από διάφορες χώρες, αλλά και από αγρότες, υπαλλήλους και διανοούμενους.
• Μεταξύ αυτών, η μεγάλη πλειοψηφία ήταν μέλη των ΚΚ ή συμπαθούντες, καθώς επίσης και ορισμένοι σοσιαλιστές, αναρχικοί και αντιφασίστες που δεν υπάγονταν σε κάποιο κόμμα.

Έτσι, στα πεδία των μαχών της γης μας έγινε ξεκάθαρος ο αναντικατάστατος ρόλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς και των Τμημάτων της, γνωρίζοντας πως, για να ξεπεραστούν οι απίστευτες δυσκολίες, αντιστοιχήθηκαν τα λόγια με τις πράξεις, κληροδοτώντας μας ένα από τα πιο θαυμάσια παραδείγματα του Προλε­ταριακού Διεθνισμού που έχουμε δει μέχρι και σήμερα.

Αν και οι πρώτες ομάδες ξένων εθελοντών, που είχαν έρθει στη Βαρκελώνη για να συμμετάσχουν στη Λαϊκή Ολυμπιάδα, πολέμησαν ήδη από τις πρώτες μέ­ρες εναντίον της φασιστικής εξέγερσης στη Βαρκελώνη και στα μέτωπα της Αραγονίας, του Ιρούν και της Μαδρίτης ενσωματωμένες στις Λαϊκές Πολιτοφυλακές, τελικά στις 22 Οκτώβρη 1936 η επίσημη συμφωνία της κυβέρνησης της Δημο­κρατίας για τη σύσταση των Διεθνών Ταξιαρχιών, μ’ έδρα το Αλμπαθέτε και την επίσημη ένταξή τους στο Λαϊκό Στρατό, έδωσε το έναυσμα για την οργάνωση των διαφορετικών ταξιαρχιών και τη στρατιωτική τους εκπαίδευση.

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες πήραν το βάπτισμα του πυρός στις δύσκολες μέρες της υπεράσπισης της Μαδρίτης. Στις 8 Νοέμβρη η 11η Ταξιαρχία πολέμησε στις σκληρές μάχες του Κάσα Ντε Κάμπο και τις επόμενες μέρες η 12η Ταξιαρχία πο­λέμησε στην περιοχή Σέρο Ντε Λος Άνχελες. Η εμφάνισή τους και η είσοδος στη μάχη της Μαδρίτης ήταν αποφασιστική για την αναπτέρωση του ηθικού όλων των μαχητών του λαού. Στο έργο Πόλεμος και Επανάσταση στην Ισπανία το 1936­39 η στιγμή αυτή περιγράφεται με τον ακόλουθο τρόπο:

«Στις πιο δραματικές στιγμές του αγώνα οι δρόμοι της Μαδρίτης είδαν να περ­νάει μια σφιχτή, πειθαρχημένη, άρτια εξοπλισμένη ένοπλη φάλαγγα, στην οποία στοιχίζονταν άνθρωποι όλων των ηλικιών και εθνικοτήτων. Δε μιλούσαν ισπανικά. Χαιρετούσαν με το ήδη ιστορικό “Δε θα περάσουν” (No pasarán). Η ηχώ των γνω­στών επαναστατικών τραγουδιών δονούσε τον αέρα: Η Διεθνής, η Νέα Φρουρά, η Μασσαλιώτιδα. » [2]

Έκτοτε δεν υπήρξε σημαντική μάχη κατά την οποία οι Διεθνείς Ταξιαρχίες δεν ήταν παρούσες μέχρι και την αποχώρησή τους, τον Οκτώβρη του 1938. Με βάση τις σημειώσεις του Ενρίκε Λίστερ [3], η σύνθεση και η σειρά με την οποία μπήκαν στη μάχη οι εφτά Διεθνείς Ταξιαρχίες ήταν η παρακάτω:

• 11η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Έντγκαρ Αντρέ», «Παρισι­νή Κομμούνα» και «Ντρομπρόφσκι». Δημιουργήθηκε στα τέλη του Οκτώβρη του 1936 και πολέμησε για πρώτη φορά στις 8 Νοέμβρη εκείνης της χρονιάς.
• 12η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Γκαριμπάλντι», ένα γαλλοβελγικό, το Τάγμα «Τέλμαν» και μια Πυροβολαρχία 77 μαχητών. Σχηματίστη­κε τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη του 1936 και πολέμησε στις 13 του ίδιου μήνα. [4]
• 13η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Τσαπάγιεφ», «Μιτσκίεβιτς» και «Ανρί Γκεγιεμίν». Δημιουργήθηκε μεταξύ του Δεκέμβρη του 1936 και του Γενάρη του 1937, οπότε και μπήκε στη μάχη.
• 14η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Ανρί Μπαρμπούς», ένα γαλλοαγγλικό τάγμα, το Τάγμα «Ντομίνγκο Χερμινάλ» και το «Νούμερο 9» αποτελούμενο από Ισπανούς. Δημιουργήθηκε την ίδια περίοδο με την προηγούμε­νη ταξιαρχία.
• 15η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Λίνκολν», «Ντιμιτρόφ», ένα άλλο γαλλοβελγικό, ένα αγγλικό και ένα τάγμα Ισπανών. Δημιουργήθηκε την ίδια περίοδο με τις προηγούμενες δύο ταξιαρχίες.
• 129η Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τα Τάγματα «Ντιμιτρόφ», «Μάσαρικ» και «Ντζακιτσιέκ». Δημιουργήθηκε στα τέλη του 1937.
• 150ή Ταξιαρχία: Αποτελούνταν από τρία τάγματα. Δημιουργήθηκε μεταξύ του Ιούνη και του Ιούλη του 1937.
• Υπήρξε, επίσης, ένα διεθνές τάγμα στην 86η Ισπανική Ταξιαρχία.

Το κύμα αλληλεγγύης που ξέσπασε σε όλες τις γωνιές του κόσμου από τη Δι­εθνή και, πάνω απ’ όλα, η άφιξη των Διεθνών Ταξιαρχιών και της σοβιετικής βο­ήθειας αποτελούσε μία εξαιρετικά σημαντική βοήθεια για την ενίσχυση και την ανάπτυξη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας, ώστε να γίνει το κύριο πολιτικό κόμμα της Δημοκρατίας.

Ο εθνικός επαναστατικός πόλεμος στην Ισπανία είχε τεράστια σημασία στα γεγονότα που ακολούθησαν στη συνέχεια. Διαπιστώθηκε ότι, όπως προέβλεπε η Κομμουνιστική Διεθνής, ο παγκόσμιος καπιταλισμός προχωρούσε προς ένα νέο, γενικευμένο ενδοϊμπεριαλιστικό πόλεμο, προς ένα νέο μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις.

Σε αυτές τις συνθήκες, το τεράστιο έργο που επιτέλεσε η Διεθνής για την οργάνωση των εθνικών Τμημάτων της (κομμουνιστικά κόμματα) και στην μπολσε­βικοποίησή τους έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στην Ισπανία. Το Κομμουνιστικό Κόμ­μα της Ισπανίας, που γεννήθηκε μέσα από μια σύνθετη διαδικασία την περίοδο 1920-1921, με την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς και των στελεχών της που στάλθηκαν στην Ισπανία, κατάφερε να διορθώσει τις παρεκκλίσεις του και ν’ αποκτήσει μια αυξανόμενη επιρροή στον πυρήνα της εργατικής τάξης και του λαού, ενώ όταν άρχισε ο πόλεμος μετατράπηκε στο κύριο πολιτικό κόμμα του δημοκρατικού στρατοπέδου.

Ο ναζισμός-φασισμός εξαπέλυσε στην Ισπανία την πρώτη μάχη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Στην Ισπανία περίπου 300.000 αλλοδαποί πολέμησαν με τις δυνάμεις του Φράνκο, με την άμεση υποστήριξη της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας και με την έμμεση υποστήριξη των κυριότερων καπιταλιστικών δυ­νάμεων, που, με το πρόσχημα της μη επέμβασης, εμπόδιζαν τη νόμιμη κυβέρνη­ση της Δημοκρατίας, ενώ, ταυτόχρονα, έδωσαν πολύπλευρη στήριξη στις δυνά­μεις του Φράνκο. Η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία μετέτρεψαν το ισπανικό έδαφος σ’ ένα τεράστιο πεδίο δοκιμών για την τελειοποίηση των εξοπλι­σμών τους και για την προετοιμασία των στρατιωτικών πρακτικών που θα χρησι­μοποιούσαν σε τεράστια κλίμακα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Αλλά, ταυτόχρονα, το εργατικό και λαϊκό στρατόπεδο έγινε πιο ανταγωνιστι­κό. Κάτω από την οργάνωση και την καθοδήγηση της Διεθνούς, τα κομμουνιστι­κά κόμματα απέκτησαν μεγάλη εμπειρία στον αγώνα ενάντια στο ναζισμό-φασισμό. Στο πλαίσιο των Διεθνών Ταξιαρχιών και του Λαϊκού Στρατού δεκάδες χι­λιάδες άντρες μπήκαν στη μάχη και απέκτησαν πολύτιμη πολιτική και στρατιω­τική εμπειρία, καταβάλλοντας πολύ υψηλές θυσίες.

Στις ισπανικές μάχες σφυρηλατήθηκε ένας πυρήνας στελεχών που απέκτησε μεγάλη στρατιωτική εμπειρία, ο οποίος τελικά έπαιξε κρίσιμο ρόλο στους νέους αγώνες που ακολούθησαν.

Δεν ήταν μόνο ότι ο ισπανικός λαός αντιμετώπισε την άμεση επέμβαση των ναζιστικών-φασιστικών χωρών. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο όλες οι ιμπερια­λιστικές δυνάμεις της εποχής είχαν επέμβει στη Δημοκρατική Ισπανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πήραν μια θέση ψευτο-ουδετερότητας. Την ίδια στιγμή που έλε­γαν ότι απείχαν από κάθε είδους παρέμβαση, αρνούνταν να δώσουν στη Δημο­κρατία προμήθειες κάθε είδους, αλλά, ταυτόχρονα, παρείχαν στους πραξικοπη­ματίες πετρέλαιο και άλλα πολεμοφόδια, όπως ήταν οι βόμβες που χρησιμοποι­ήθηκαν από τη φρανκική αεροπορία. Με τη σειρά τους και οι ΗΠΑ υποστήρι­ξαν ενεργά την πολιτική της μη επέμβασης, με τον ίδιο τρόπο που την είχαν υπο­στηρίξει εντελώς υποκριτικά και η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Στη γειτονι­κή χώρα, η κυβέρνηση του σοσιαλιστή Μπλουμ, η οποία στηρίχτηκε από το Λα­ϊκό Μέτωπο, υποτάχτηκε στο βρετανικό ιμπεριαλισμό. Η τερατώδης συμφωνία της μη επέμβασης έθετε τη νόμιμη κυβέρνηση της Δημοκρατίας και τους φασίστες πραξικοπηματίες στο ίδιο επίπεδο. Την ίδια στιγμή που οι δεύτεροι δέχονταν μα­ζική διεθνή υποστήριξη, χωρίς την οποία ο φασισμός ποτέ δε θα είχε καταφέρει να θριαμβεύσει, οι αστικές δημοκρατίες εμπόδιζαν τη Δημοκρατία. Όπως σημει­ώνεται στο έργο Πόλεμος και Επανάσταση στην Ισπανία: «Όταν δύο ληστές επιτί­θενται σ’ έναν περαστικό, ένας εξ αυτών τον χτυπάει κατά μέτωπο για να τον ρίξει κάτω (εκείνος ήταν ο ρόλος της Γερμανίας και της Ιταλίας). Ο άλλος του κολλάει τα χέρια πίσω από την πλάτη για να μην μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του (εκεί­νος ήταν ο ρόλος της Γαλλίας, της Αγγλίας και των ΗΠΑ). Όμως και οι δύο ληστές συμμετέχουν στο έγκλημα.»

Η κυβέρνηση της Δημοκρατίας συμφώνησε για την απόσυρση των Διεθνών Ταξιαρχιών τον Οκτώβρη του 1938, γεγονός που έπληξε σκληρά το αγωνιστι­κό ηθικό του Λαϊκού Στρατού στο σύνολό του. Η εργατική τάξη και τα καλύτε­ρα παιδιά του λαού μας υπερασπίστηκαν το έδαφός μας μέτρο το μέτρο και πο­λέμησαν πλάι-πλάι με τους διεθνείς αδερφούς τους σ’ ένα θανάσιμο αγώνα ενά­ντια στο φασισμό.

Στις 21 Σεπτέμβρη 1938 η κυβέρνηση της Δημοκρατίας ανακοίνωσε ενώπι­ον της συνέλευσης της Κοινωνίας των Εθνών την απόφασή της να προχωρήσει στην απόσυρση όλων των αλλοδαπών μαχητών που στρατολογήθηκαν μετά από το πραξικόπημα της 18ης Ιούλη. Με αυτόν το λαθεμένο τρόπο ήθελε ν’ αναδεί­ξει την ξένη επέμβαση των φασιστικών δυνάμεων ενώπιον της διεθνούς κοινό­τητας. Στην πραγματικότητα, οι αντιδραστικές δυνάμεις συνέχισαν να παρεμ­βαίνουν στην Ισπανία με ακόμα μεγαλύτερη ένταση μέχρι το τέλος του πολέμου και, ταυτόχρονα, οι δυνάμεις του Φράνκο υπολόγιζαν στην ολοένα και πιο ανοι­χτή συνεργασία και στην ολοένα και πιο ρητή αναγνώρισή τους εκ μέρους των αστικών δημοκρατιών.

Στις 16 Οκτώβρη η Διεθνής Επιτροπή που σχηματίστηκε από την Κοινωνία των Εθνών έφτασε στην Ισπανία με σκοπό να επαληθεύσει την απόσυρση των Διεθνών Ταξιαρχών από τα μέτωπα και τη συγκέντρωσή τους ώστε να ξεκινήσει η αποχώρησή τους από την Ισπανία. Σύμφωνα με την έκθεση που παρουσίασε η Διεθνής Επιτροπή ενώπιον της συνέλευσης της Γενεύης, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Λα Βανγκουάρδια στις 18 Γενάρη 1939, η απογραφή των μαχητών των Διεθνών Ταξιαρχιών την εποχή εκείνη ήταν η εξής: Στην περιοχή της Καταλονίας υπήρχαν 9.843 και στις κεντρικές και νότιες περιοχές 2.830, συνολικά στις αρχές του 1939 υπήρχαν στην Ισπανία 12.673 μαχητές από τους περίπου 35.000 άντρες και γυναίκες που έφτασαν στην Ισπανία από την αρχή του πολέμου.

Στις 2 Νοέμβρη 1938 άρχισαν να εγκαταλείπουν την Ισπανία από τα γαλλικά σύνορα με αβέβαιο προορισμό, αντιμετωπίζοντας συνθήκες παρανομίας ή ποινές φυλάκισης και άλλες κυρώσεις που τους περίμεναν σε πολλές από τις χώρες κα­ταγωγής τους. Και πάλι ο μηχανισμός της Διεθνούς χρειάστηκε να εξασφαλίσει την ασφάλεια αυτών των αντρών και των γυναικών, που είχαν ποτίσει τα εδάφη της Ισπανίας με το αίμα τους. Πάρτε για παράδειγμα το αίτημα του Αντρέ Μαρτί, επικεφαλής των Διεθνών Ταξιαρχιών, ο οποίος εξ ονόματος της Κομμουνιστι­κής Διεθνούς απευθύνθηκε στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμ­ματος του Μεξικού, στις 6 Γενάρη 1939, με το αίτημα να προετοιμαστούν οι συν­θήκες για να φιλοξενήσει 1.600 Γερμανούς, Πολωνούς, Ιταλούς, Αυστριακούς, Τσέχους, Γιουγκοσλάβους και μαχητές από άλλες χώρες, στις οποίες η ενίσχυση του φασισμού έκανε αδύνατη την επιστροφή τους. Είναι υψηλό το χρέος του λα­ού μας στην εργατική τάξη του Μεξικού και στο Κομμουνιστικό Κόμμα της, το οποίο κατάφερε μέσα από έναν ηρωικό αγώνα ν’ αναγκάσει τη μεξικανική κυβέρ­νηση να υποστηρίξει την Ισπανική Δημοκρατία και όχι μόνο να στείλει ορισμένη υλική βοήθεια, αλλά αναγκάστηκε να επιτρέψει την αποστολή μαχητών στις Δι­εθνείς Ταξιαρχίες και να παρέχει φιλοξενία στους διεθνείς μαχητές και κάθε εί­δους βοήθεια στους εξόριστους Δημοκρατικούς [5]. Είναι δίκαιο ν’ αναγνωρίσουμε τις ηρωικές προσπάθειες όλων των κομμουνιστικών κομμάτων, τα οποία, ανταποκρινόμενα στο κάλεσμα της Διεθνούς, αγωνίστηκαν και έδειξαν την αλληλεγ­γύη τους προς το λαό μας, παρόλο που εξακολουθούσαν ν’ αντιμετωπίζουν απαί­σιες συνθήκες καταστολής στις χώρες τους, ενώ, ταυτόχρονα, πάλευαν σε συν­θήκες ολοκληρωτικής παρανομίας.

Η απόσυρση των Διεθνών Ταξιαρχών δεν πέτυχε τους σκοπούς που επιδίωκε η κυβέρνηση της Δημοκρατίας, στην οποία ηγούνταν τότε ο σοσιαλιστής Χουάν Νεγρίν, όπως ήταν αναμενόμενο με βάση την πείρα που είχε συγκεντρωθεί σε δι­εθνές επίπεδο στο διάστημα των 2 χρόνων του αγώνα. Αντίθετα, στη διάρκεια των τελευταίων συγκρούσεων της Μάχης του Έβρου η απόσυρση των Διεθνών Ταξι­αρχιών έδωσε ένα θανάσιμο πλήγμα στο ηθικό των στρατιωτών του Λαϊκού Στρα­τού και του εργαζόμενου λαού, οι οποίοι κατά κάποιον τρόπο αισθάνονταν ότι με αυτήν την απόφαση πλησίαζε το τέλος του πολέμου και ο φασιστικός θρίαμβος.

Αν και η πλειοψηφία των διεθνιστικών δυνάμεων επαναπατρίστηκε στις ημε­ρομηνίες που αναφέρθηκαν, δεν κατάφεραν όλοι να φτάσουν στις ζώνες συγκέ­ντρωσης και να διασχίσουν τα ισπανικά σύνορα πριν την τελευταία φασιστική επίθεση. Πολλοί παρέμειναν κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στις φρανκικές φυλακές. Άλλοι, λόγω της διάσπασης του δημοκρατικού στρα­τοπέδου, δολοφονήθηκαν ή κατέληξαν κρατούμενοι. Πολλοί προστάτευσαν την υποχώρηση των ήδη εξαντλημένων στρατευμάτων του Λαϊκού Στρατού και υπε­ρασπίστηκαν τους εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες που διέσχισαν τα Πυρηναία Όρη μετά από την πτώση της Καταλονίας. Από τους τελευταίους, οι περισσότε­ροι μοιράστηκαν την ίδια μοίρα με τους Ισπανούς μαχητές και τους εξόριστους στα γαλλικά σύνορα και κατέληξαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Γκουρς, Αργκελές Σουρ Μερ, Σεντ Σιπριέν και Μπαρκαρές, Σεπτφόντς, Ριβερσάλτες και το Βερνέτ Ντ’ Αριέγ.

Ο ναζισμός-φασισμός κέρδισε στο ισπανικό έδαφος. Αλλά ο ηρωικός αγώνας των Διεθνών Ταξιαρχιών δεν ήταν μάταιος και η εμπειρία που αποκτήθηκε σύ­ντομα θα γινόταν περισσότερο από αναγκαία και θ’ αποκτούσε μεγάλη σημασία στα πεδία των μαχών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου:

• Η Δημοκρατική Ισπανία, με την υποστήριξη κύρια της Σοβιετικής Ένωσης και τη δράση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, με σχεδόν 3 χρόνια αντίστασης, απέτρεψε τη φασιστική Ισπανία να προσδεθεί αποφασιστικά στο ναζιστικό άξο­να (μετά από το τέλος του τακτικού πολέμου άρχισε τον αγώνα των ανταρτών) κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και επέτρεψε στη Σοβιετική Ένωση να προετοι­μαστεί για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που ερχόταν, στον οποίο ο σοβιετικός λα­ός και ο Κόκκινος Στρατός ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας στη Μεγάλη Αντι­φασιστική Νίκη των Λαών.
• Στον ισπανικό εθνικό επαναστατικό πόλεμο ένας μεγάλος αριθμός αγωνι­στών εκπαιδεύτηκε στο χειρισμό των όπλων και εξοικειώθηκε με τις πολεμικές τεχνικές που ο ναζιστικός-φασιστικός άξονας θα εφάρμοζε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Αυτοί οι μαχητές, μαζί με τους εξόριστους Ισπανούς μαχητές, θα πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή σε όλα τα μέτωπα του αντιφασι­στικού πολέμου και θα έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο σε όλες τις χώρες στις οποί­ες έδρασε η Αντίσταση. Πολλοί από αυτούς πολέμησαν, επίσης, μέσα από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλοι θα διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στην οργάνωση λαϊκών στρατών σ’ εκείνες τις χώρες στις οποίες η εργατική τά­ξη ανέλαβε την εξουσία μετά από το τέλος του πολέμου.

Τα συμπεράσματα που βγαίνουν είναι υψίστης σημασίας για ν’ αντιμετωπί­σουμε τη συκοφαντία σχετικά με το ρόλο της Διεθνούς, των Διεθνών Ταξιαρχιών και της ΕΣΣΔ στον Ισπανικό Εθνικό Επαναστατικό Πόλεμο.

Όπως έχουμε επισημάνει, η εμπειρία των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν ένα από τα πιο όμορφα και πλούσια παραδείγματα του Προλεταριακού Διεθνισμού. Η υποστήριξη που έλαβε η εργατική τάξη και ο ισπανικός λαός, καρπός κυρίως της δράσης της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της Σοβιετικής Ένωσης, έγινε μία ση­μαντική δύναμη στα πεδία των μαχών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και, επίσης, στην ενίσχυση του αντιφασιστικού αγώνα στις χώρες όπου η αντιπαράθεση δεν απέκτησε διεθνή χαρακτήρα. Με τη σειρά τους, οι Ισπανοί εξόριστοι, μέρος των οποίων ήταν και οι χιλιάδες κομμουνιστές μαχητές, συνέβαλαν στην ανάπτυξη των κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες υποδοχής. Η μαρξιστική αρχή ότι η επανάσταση είναι εθνική στη μορφή της, αλλά όχι στο περιεχόμενό της αποδεί­χτηκε στην πράξη. Αγωνίστηκαν με τη συνείδηση ότι ανήκαν στην ίδια διεθνή εργατική τάξη.

Η Κομμουνιστική Διεθνής, στην εμπειρία της οποίας αποτίουμε φόρο τιμής στα 100 χρόνια από την ίδρυσή της, διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στον αντι­φασιστικό αγώνα, πράγμα που γίνεται φανερό στην περίπτωση της Ισπανίας:

• Η Διεθνής ήταν καθοριστική για τη δημιουργία, την ανάπτυξη και την μπολ­σεβικοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας, μίας δύναμης που είχε ηγετικό ρόλο στον αντιφασιστικό αγώνα. Τα στελέχη της Διεθνούς εργάστηκαν επιτόπου, ενήργησαν ως οργανωτές και ηγέτες, βοήθησαν στη σωστή εκτίμηση της κατάστασης και να ξεπεραστούν τα λάθη που έγιναν. Πολλά από τα κομμου­νιστικά στελέχη που διαδραμάτισαν εξέχοντα ρόλο στον αγώνα, τόσο πολιτικό όσο και στρατιωτικό, εκπαιδεύτηκαν στη Σχολή της Διεθνούς στη Μόσχα. Ως εκ τούτου, η Διεθνής έγινε ένα πρώτης τάξεως οργανωτικό κέντρο.
• Η Διεθνής ήταν ένα αναντικατάστατο καθοδηγητικό κέντρο στη δράση των διεθνών Τμημάτων της. Τα περισσότερα κομμουνιστικά κόμματα σχηματίστη­καν, αναπτύχθηκαν και ωρίμασαν χάρη στην ύπαρξη ενός καθοδηγητικού κέ­ντρου που ήταν σε θέση να προβλέψει τις κύριες εξελίξεις της ταξικής πάλης σε διεθνή κλίμακα και σε κάθε χώρα, προετοιμάζοντας και κινητοποιώντας τις δυνά­μεις της εργατικής τάξης, διαμορφώνοντας θέσεις, ανοίγοντας το δρόμο για την ήττα του ναζισμού-φασισμού και την εδραίωση της εργατικής εξουσίας στη Σο­βιετική Ένωση και στις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες.

Η κληρονομιά της Κομμουνιστικής Διεθνούς αποκτά τεράστια σημασία στις μέρες μας, στις οποίες μεγαλώνουν οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και ο κίν­δυνος ενός γενικευμένου πολέμου γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρος. Για το ΚΚΕΙ είναι καθοριστικής σημασίας η μελέτη της εμπειρίας της Διεθνούς, η συλλογι­κή ανάλυση των διαφορετικών συνεδρίων της, των εσωτερικών της συζητήσεων, των θέσεων που επιβεβαιώθηκαν στην πράξη και εκείνων που διαψεύστηκαν.

Αυτή η θεωρητική προσπάθεια είναι καθοριστική για την υπέρβαση της κρί­σης στην οποία συνεχίζει να βρίσκεται το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα. Είναι επείγον να μπορέσουμε μέσα από μία επιστημονική συζήτηση να καταλήξουμε σε συμπεράσματα από την ιστορία μας, που, μαζί με τα διδάγματα της σύγχρο­νης δράσης, μας επιτρέπουν να καθορίσουμε χωρίς βιασύνη, αλλά και χωρίς κα­θυστερήσεις την ενιαία στρατηγική που έχει ανάγκη η διεθνής εργατική τάξη.

Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!