Στα έργα του επιστημονικού κομμουνισμού η ιστορική έρευνα για την κοινωνική-οικονομική, νομοθετική και εν γένει πολιτισμική θέση της γυναίκας στον εκάστοτε κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σχετίζεται με την ανάλυση της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας και την αποκάλυψη των νομοτελειών λειτουργίας των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων, πρώτ’ απ’ όλα των σχέσεων ιδιοκτησίας και παραγωγής/κατανομής. Υπήρξε και παραμένει κορυφαίο το έργο του Φρ. Ένγκελς Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους. Η διαλεκτική υλιστική ανάλυση της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία διαχέεται σε πλήθος έργων των θεμελιωτών της κομμουνιστικής ιδεολογίας με ειδικές αναφορές όχι μόνο σε αναλυτικό-θεωρητικό επίπεδο, αλλά και στο επίπεδο της πολιτικής. Αυτές αναφέρονται τόσο στις συνθήκες της ταξικής πάλης στον καπιταλισμό όσο και σε αυτές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης μετά από τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης και την εγκαθίδρυση της επαναστατικής εργατικής εξουσίας.
Η νικηφόρα έκβαση της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία -25 Οκτώβρη (ή με το σημερινό ημερολόγιο 7 Νοέμβρη) 1917- μας ωθεί να θυμηθούμε ότι ο Λένιν, ως ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος των Μπολσεβίκων, έβαλε τη σφραγίδα του ώστε ανάμεσα στα πρώτα επαναστατικού χαρακτήρα νομοθετικά μέτρα να περιλαμβάνονται τέτοια που αφορούσαν την άρση των διακρίσεων για τη γυναίκα εργάτρια, αγρότισσα, γενικότερα την εργαζόμενη. Ήταν μέτρα που εξίσωναν τα δικαιώματα της γυναίκας μ’ εκείνα του άντρα μέσα και έξω από την οικογένεια, κατοχύρωναν το δικαίωμά της να εκλέγει και να εκλέγεται, ν’ αποφασίζει για τη μητρότητα χωρίς άλλες προϋποθέσεις, ενώ κατοχύρωναν πλήρη δικαιώματα και για τα εκτός γάμου παιδιά. Παράλληλα, αναγνώριζαν και έμπρακτα στήριζαν το δικαίωμά της στην κοινωνική εργασία, κάτι που αποτελεί θεμελιακή προϋπόθεση για την οικονομική της χειραφέτηση.
Πρόκειται για τη δημιουργία των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών προϋποθέσεων ώστε η γυναίκα να συμμετέχει στην οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας, στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα ισότιμα με τον άντρα.
Η σημασία, αλλά και ο ποιοτικός-επαναστατικός χαρακτήρας τέτοιων μέτρων μπορούν ν’ αναδειχτούν μόνο τοποθετώντας τα στην ιστορική τους διάσταση, στις συνθήκες περάσματος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση από τη Ρωσία, η οποία, παρά το ότι ήταν καπιταλιστική, χαρακτηριζόταν από βαθιά ανισομετρία και προκαπιταλιστική καθυστέρηση με τη διατήρηση ισχυρών φεουδαρχικών κατάλοιπων σε μια σειρά τομείς της κοινωνικής ζωής.
Αλλά ακόμα και σε σύγκριση με τα τότε προηγμένα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης, τα νομοθετικά και έμπρακτα πολιτικά μέτρα της νεαρής σοβιετικής εξουσίας ήταν πρωτόγνωρα, επιδρούσαν σε κατακτήσεις ακόμα και σε καπιταλιστικές κοινωνίες, ήταν νέο κεφάλαιο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, στο «πέρασμά της από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό».
Η πολιτική θέση του Λένιν για μέτρα που θ’ απάλλασσαν τη γυναίκα από τη σκλαβιά των κοπιαστικών και άχαρων εργασιών του ατομικού νοικοκυριού, π.χ., με τη δημιουργία δημόσιων πλυντηρίων, εστιατορίων στους χώρους εργασίας, πυκνού δικτύου βρεφονηπιακών σταθμών, προστασίας του γυναικείου οργανισμού, ειδικότερα των εγκύων, γυναικών που θήλαζαν, μη εργασιακή μετακίνηση μανάδων παιδιών έως και 12-14 χρόνων μακριά από τον τόπο κατοικίας, όλ’ αυτά θα πρέπει ν’ αξιολογηθούν στην ιστορική τους διάσταση.
Για παράδειγμα, είναι άλλη κατάσταση η γυναίκα να βγαίνει στην κοινωνική παραγωγή μ’ ένα επίπεδο γενικής μόρφωσης, ειδίκευσης και άλλη πολεμώντας ταυτόχρονα τον αναλφαβητισμό της. Είναι άλλη κατάσταση η ειδίκευση της γυναίκας να προέρχεται ουσιαστικά από τις «εντός του οίκου» εργασίες (π.χ., ράψιμο, ύφανση κλπ.) και άλλη να έχει ήδη περάσει μέσα από ένα ενιαίο ως προς τα δύο φύλα επίπεδο ειδίκευσης. Πολύ περισσότερο, είναι άλλη κατάσταση να ξεκινά η σοσιαλιστική οικοδόμηση μ’ ένα πολύ χαμηλό μερίδιο μισθωτής εργασίας στον εργαζόμενο πληθυσμό όπως στη Ρωσία (περίπου 20% αντρών-γυναικών, με τη συμμετοχή των γυναικών στο 31°% του εργατικού δυναμικού) και άλλο να ξεκινά με πολύ υψηλά μερίδια (από 60% και πάνω και με γυναικεία συμμετοχή κοντά στο 50%).
Ας μην ξεχνάμε ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση ξεκινούσε σε μια χώρα που δεν ήταν ακόμα εξηλεκτρισμένη και, βεβαίως, ούτε λόγος γι’ ατομικά ηλεκτρικά πλυντήρια, κουζίνες και άλλες σχετικές οικιακές συσκευές. Στην Τσαρική Αυτοκρατορία κυριαρχούσε ο αναλφαβητισμός, ενώ η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική παραγωγή, στις μεταφορές, σε κρατικές υπηρεσίες μόνο στα προηγμένα τμήματά της ήταν συγκρίσιμη με χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Βρετανία, στις οποίες ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος είχε δώσει μια νέα ώθηση.
Τα ταχύτατα και θεαματικά αποτελέσματα στα εργασιακά, κοινωνικά, πολιτικά δικαιώματα, η συνολική θέση της γυναίκας στην οικοδομούμενη σοσιαλιστική κοινωνία και η επίδραση που άσκησαν και στον καπιταλιστικό κόσμο αναδεικνύουν τις τεράστιες δυνατότητες των κομμουνιστικών σχέσεων. Μόνο κατ’ αναλογία μπορούμε να τις προσεγγίσουμε, να τις προβάλλουμε στο σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά και ν’ αναδείξουμε πώς οι καπιταλιστικές σχέσεις αποτελούν τροχοπέδη της ικανοποίησης των σύγχρονων αναγκών.
Αποκαλυπτικό για το περιεχόμενο της πολιτικής, αλλά και ιδεολογικής παρέμβασης της επαναστατικής εργατικής εξουσίας υπό την καθοδήγηση του ΚΚ Ρωσίας (Μπ.) είναι το βιβλίο της Αλεξάνδρας Κολοντάι (1925) Το γυναικείο ζήτημα από την πρωτόγονη κοινωνία στη σύγχρονη εποχή. [1]
Η Κολοντάι, σε αντιστοιχία με τον Λένιν, χρησιμοποιεί το σύνθημα γι’ «απαλλαγή των γυναικών από τις κατσαρόλες τους». Σήμερα, λόγω της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, η «σκλαβιά του ατομικού νοικοκυριού» έχει διαφορετικούς τεχνικούς και κοινωνικούς όρους απ’ ό,τι πριν έναν αιώνα. Σε πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου καπιταλισμού η γυναίκα δεν πλένει στη σκάφη, δε μαγειρεύει στην γκαζιέρα. Βέβαια, υπάρχει και αυτό, ακόμα και στο σύγχρονο καπιταλισμό, πολύ περισσότερο σ’ εκτεταμένες ζώνες της Ασίας, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής. Υπάρχουν, ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες, οι εκτεταμένες ζώνες των άστεγων γυναικών, όπως και αντρών, λόγω μακρόχρονης ανεργίας και εξαθλίωσης. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και οι άθλιες συνθήκες για τις γυναίκες πρόσφυγες, τα παιδιά τους, ακόμα και σε χώρες της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα.
Η προσφυγιά έφερε πιο κοντά μας όχι απλά ακραίες διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, αλλά τη βαρβαρότητα φαινομένων όπως η κλειτοριδεκτομή, ο καταναγκαστικός γάμος ανηλίκων, η διγαμία των αντρών, αναχρονιστικές παραδόσεις -που περιβάλλονται με το κύρος κυρίαρχων θρησκευτικών δογμάτων- που επιβάλλουν στη γυναίκα να συγκαλύπτει πρόσωπο και σώμα.
Πρόκειται για προκαπιταλιστικά κατάλοιπα, που επιβιώνουν σε καπιταλιστικές κοινωνίες στις οποίες ο μουσουλμανισμός εξακολουθεί να έχει ειδικό βάρος. Ας μην ξεχνάμε ότι και ο χριστιανισμός, ιδιαίτερα ο καθολικισμός, είχε επιβάλει τις δικές του αντιδραστικές αντιλήψεις και ανάλογες πρακτικές (π.χ., μη αναγνώριση της εξωγαμιαίας σεξουαλικής ζωής, του διαζυγίου, της διακοπής εγκυμοσύνης κλπ.), ακόμα και την Ιερά Εξέταση και την πυρά των «μαγισσών».
Ο επιστημονικός κομμουνισμός αποκάλυψε ότι ιστορικά διαμορφωμένοι οικονομικοί-κοινωνικοί παράγοντες μετέτρεψαν την εργασία της γυναίκας από κοινωνική σε ατομική-οικογενειακή και με την πάροδο χιλιάδων χρόνων νέοι οικονομικοί-κοινωνικοί παράγοντες την ξαναμετέτρεψαν σε κοινωνική.
Η αιτία της πρόσθετης -δηλαδή και σε σχέση με τον άντρα- ανισοτιμίας της γυναίκας είναι πολύ βαθιά στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης. Δε συνέβαινε πάντα έτσι στην κοινωνία. Συνέβη όταν η κοινωνία χωρίστηκε σε τάξεις, πριν πολλές χιλιάδες χρόνια, όταν η παραγωγικότητα της εργασίας ήταν πολύ-πολύ χαμηλή και άρχισε να μεγαλώνει στους τομείς που δούλευε ο άντρας, ενώ έμειναν πίσω οι τομείς που εργαζόταν η γυναίκα. Με βάση εκείνη τη βαθμίδα εξέλιξης της κοινωνίας για την προστασία της αναπαραγωγής του είδους, η γυναίκα δεν μπορούσε να υπερβεί τις βιολογικές διαφορές με τον άντρα που την καθιστούσαν πιο ευάλωτη στη φύση.
Σ’ εκείνα τα πολύ παλιά χρόνια που πρωτοεμφανίστηκε η δυνατότητα κάποιοι να ζουν σε βάρος κάποιων άλλων, κάποιοι να εκμεταλλεύονται τα αποτελέσματα της δουλειάς κάποιων, να συγκεντρώνουν στα χέρια τους τα μέσα παραγωγής, σ’ εκείνα τα χρόνια έχασε η δουλειά των γυναικών τον κοινωνικό της χαρακτήρα, υποτάχτηκε η γυναίκα στον άντρα. Ακόμα και η γυναίκα της τάξης που ήταν στην εξουσία δεν είχε τα ίδια δικαιώματα με τον άντρα.
Αλλά και αυτή η κατάσταση είχε τις εξαιρέσεις της. Υπήρχαν γυναίκες με προνόμια, υπήρχαν βασίλισσες και στη δουλοκτητική και στη φεουδαρχική κοινωνία, όπως υπήρχαν και γυναίκες πρωτοπόρες στις τέχνες, στις επιστήμες, στους κοινωνικούς αγώνες, γυναίκες υφάντρες, εργάτριες στις αρχαίες ελληνικές πόλεις, στη δουλοκτητική Ρώμη κλπ.
Η καπιταλιστική βιομηχανία ήδη από το 18ο και κυρίως στο 19ο αιώνα δημιούργησε τις συνθήκες ώστε η εργασία των γυναικών να πάρει μέσω των μηχανών εκτεταμένο κοινωνικό χαρακτήρα. Πήραν κοινωνικό χαρακτήρα εκείνα που όλα τα προηγούμενα χρόνια έκαναν οι γυναίκες στο ευρύτερο ή στενότερο ατομικό νοικοκυριό: Η ύφανση, το ράψιμο, το γνέσιμο του μαλλιού, η επεξεργασία του μεταξιού, διάφορες χειροτεχνικές εργασίες.
Οι καπιταλιστές εργοδότες διαμόρφωσαν στρατιές εργατριών, στις οποίες δεν αναγνώριζαν τις κατακτήσεις των αντρών εργατών. Τις πλήρωναν λιγότερο, τις υποχρέωναν να δουλεύουν περισσότερες ώρες, τις χρησιμοποιούσαν απειλητικά και απέναντι στις κατακτήσεις των αντρών. Γι’ αυτό και οι εργάτες συχνά στρέφονταν όχι ενάντια στους καπιταλιστές-εργοδότες, αλλά ενάντια στις εργάτριες.
Υπήρχε περίοδος που δεν τις έγραφαν στα σωματεία. Έτσι, φτιάχτηκαν ξεχωριστά γυναικεία σωματεία, έγιναν ξεχωριστές απεργίες, διαδηλώσεις εργατριών, όπως η 8η Μάρτη 1857 στη Νέα Υόρκη.
Εμφανής συμμετοχή γυναικών, όχι μόνο μικροαστών και χωρικών, αλλά και εργατριών (πλύστρες, ανθοπώλισσες, ράφτρες), υπήρξε στις αστικές επαναστάσεις, όπως της Γαλλίας το 1789 και αργότερα στο 19ο αιώνα, αλλά και στην Παρισινή Κομμούνα (1871).
Εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή των γυναικών καθ’ όλη την επαναστατική περίοδο στη Ρωσία, από το Φλεβάρη του 1917 ως την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση.
Σήμερα όλ’ αυτά εν μέρει αποτελούν Ιστορία. Όμως, αν δεν τα γνωρίσουμε, δεν μπορούμε με αποτελεσματικότητα να πολεμήσουμε τις αιτίες της σύγχρονης ανισοτιμίας των γυναικών της εργατικής τάξης, των λαϊκών στρωμάτων, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την ταξικότητα του γυναικείου ζητήματος στις μέρες μας.