Το λεγόμενο Ιρλανδικό Αντιπολεμικό Κίνημα είναι απλά ένα παράδειγμα ανάμεσα σε πολλά. Ο κοινός τρόπος σκέψης βασίζεται στην ίδια παραποίηση και/ή αυταπάτη για τη φύση του συνεχιζόμενου χάους στη Μέση Ανατολή. Με άλλα λόγια, το βασικό πρόβλημα είναι η απάντηση τους στο πολύ απλό ερώτημα: ποιανού πόλεμος είναι αυτός;
Επιτρέψτε μου να παραθέσω ένα άλλο παράδειγμα για το πώς λειτουργεί αυτή η παραποίηση και/ή αυταπάτη σε γνωστούς «αριστερούς» ακαδημαϊκούς. Ο Gilbert Achcar, μιλώντας στη λιβανέζικη εφημερίδα Al Akhbar:
«Τι θέλουν οι ΗΠΑ από τις αραβικές επαναστάσεις; Είναι πίσω από το τρένο, πάνω στο πλοίο, η μπροστά;
GA: HΑμερική σίγουρα δεν είναι μπροστά από το τρένο. Η Ουάσινγκτον και ο σύμμαχός της, το σιωνιστικό κράτος, συνεχίζουν να είναι εξαιρετικά ανήσυχοι για τις αλλαγές στον αραβικό κόσμο. Γνωρίζουμε από τον ισραηλινό Τύπο ότι ανησυχούν επίσης για το συριακό καθεστώς γιατί τουλάχιστον παρέχει ένα μέτρο σταθερότητας. Αλλά οι ΗΠΑ δεν αιφνιδιάστηκαν και τελείως απ’ ό,τι συνέβη». [10]
Να και ένα ακόμα. Ο Alex Callinicos από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα που επικρίνει την ανάλυση του Tariq Ali για την κατάσταση στη Συρία ως «νέα αποικιοκρατία»: «Η άποψη ότι η Συρία γίνεται εκ νέου αποικία υποδηλώνει ότι είναι πάγια προτεραιότητα της Δύσης να απομακρύνει το καθεστώς Ασάντ. Όμως δεν υπάρχουν στοιχεία γι 'αυτό. Υπό τον Hafez, πατέρα του Μπασάρ, το συριακό κράτος καθιερώθηκε ως απάνθρωπος αλλά αξιόπιστος καπιταλιστικός διαχειριστής». [11]
Συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι, παρότι η «εξέγερση» στη Συρία ενθάρρυνε τους περιφερειακούς και δυτικούς αντιπάλους του συριακού καθεστώτος, οι πιθανότητες αποστολής στρατευμάτων, ακόμα και παροχής κάλυψης των «ανταρτών» από αέρα, είναι ελάχιστες. Έτσι ερχόμαστε στο παρακάτω συμπέρασμα:
«Η μάχη έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας αυτοσχέδιας και απελπισμένης ένοπλης εξέγερσης. Μπορούμε να διαφωνήσουμε για το αν ήταν πολιτικά συνετό από την πλευρά των ανταρτών να στρατιωτικοποιήσουν την πάλη τους τόσο γρήγορα. Μπορεί να λυπόμαστε για την απουσία ανεξάρτητης δράσης της εργατικής τάξης που έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο στην αιγυπτιακή επανάσταση. [...]
Όμως ο τρόπος η αντίστοιχή της (σ.μ. εξέγερση) στη Συρία εξελίχθηκε τόσο γρήγορα σε εμφύλιο πόλεμο δεν αλλάζει το γεγονός ότι οι ρίζες της βρίσκονται στη λαϊκή εξέγερση». [12]
Ένα ακόμα παράδειγμα. Αυτή τη φορά από την απέναντι πλευρά του ατλαντικού ... Μιλάει ο Immanuel Wallerstein: «Και πάλι δεν νομίζω ότι σε ένα ή δυο χρόνια από τώρα θα μπορούμε να λέμε ότι ο Ασάντ έφυγε ή ότι το καθεστώς άλλαξε ριζικά. Ο λόγος είναι ότι αυτοί που τον καταγγέλλουν τόσο έντονα, δε θέλουν να φύγει πραγματικά». [...]
Ναι, οι Ισραηλινοί εξακολουθούν να έχουν εμμονή με το Ιράν. Και ναι, η Συρία του Μπάαθ συνεχίζει να είναι μια δύναμη φιλική προς το Ιράν. Σε τελική ανάλυση όμως η Συρία είναι ένας σχετικά ήσυχος Άραβας γείτονας, μια νησίδα σταθερότητας για τους ισραηλινούς. Ναι, οι Σύριοι βοηθάνε τη Χεσμπολάχ, αλλά και η Χεσμπολάχ είναι σχετικά ήσυχη. Γιατί οι Ισραηλινοί να θέλουν να διατρέξουν τον κίνδυνο μιας ταραχώδους μετα-μπααθικής Συρίας; Ποιος θα ασκούσε την εξουσία σε αυτήν την περίπτωση; Μήπως δεν θα έπρεπε να αναβαθμίσει τα διαπιστευτήριά του, διευρύνοντας τη τζιχάντ ενάντια στο Ισραήλ; Η πτώση του Ασάντ δεν θα οδηγούσε στη διατάραξη της σχετικής ηρεμίας και σταθερότητας που φαίνεται να απολαμβάνει ο Λίβανος; Αυτό δεν θα μπορούσε να καταλήξει στην περαιτέρω ενίσχυση και την εκ νέου ριζοσπαστικοποίηση της Χεσμπολάχ; Αν πέσει ο Ασάντ, το Ισραήλ έχει πολλά να χάσει και όχι τόσο πολλά να κερδίσει.[…]
Όμως αυτός ακριβώς δεν είναι ο λόγος είναι που ο Ομπάμα και οι σύμβουλοί του δε βλέπουν καλές επιλογές; Δέχτηκαν πίεση στην επιχείρηση στη Λιβύη. Οι ΗΠΑ δεν έχασαν πολλές ζωές, όμως κέρδισαν στα αλήθεια γεωπολιτικά πλεονεκτήματα; Το νέο λιβυκό καθεστώς, αν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει όντως νέο λιβυκό καθεστώς, είναι κάτι καλύτερο; Ή μήπως είναι η αρχή μιας μακράς εσωτερικής αστάθειας, όπως αποδείχτηκε ότι είναι το Ιράκ; [...]
Έτσι λοιπόν, όταν η Ρωσία άσκησε βέτο στο ψήφισμα του ΟΗΕ για τη Συρία, μπορώ να φανταστώ ότι στην Ουάσιγκτον υπήρξε ένας αναστεναγμός ανακούφισης. Σταμάτησε η πίεση για κλιμάκωση και αρχή μιας επέμβασης τύπου Λιβύης. Ο Ομπάμα προστατεύτηκε από την ταλαιπωρία των ρεπουμπλικάνων για τη Συρία από το ρωσικό βέτο. Και η Susan Rice, η πρεσβευτής των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, μπόρεσε να ρίξει όλο το φταίξιμο στους Ρώσους. Ήταν “αηδιαστικοί ” είπε με τόσο διπλωματικό τρόπο». [13]
Έχοντας διαβάσει όλες αυτές τις δηλώσεις, ας επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα: ποιανού πόλεμος είναι αυτός;
Σύμφωνα με τους «αριστερούς» ακαδημαϊκούς, σίγουρα δεν πρόκειται για πόλεμο του ιμπεριαλισμού. Σύμφωνα με τον Achcar, η καλύτερη περιγραφή γι’ αυτό που συμβαίνει είναι η «επαναστατική διαδικασία». Σύμφωνα με το συνάδελφό του Callinicos, πρόκειται για μια «επανάσταση» που έχει ρίζες στη λαϊκή εξέγερση. Σύμφωνα και με τους τρεις (και με πολλούς ακόμα δυτικούς ακαδημαϊκούς), όλα είναι ανοιχτά για το άμεσο μέλλον, υπάρχουν πολύ διαφορετικά ενδεχόμενα και ο ιμπεριαλισμός απλά προσπαθεί να ελέγξει τη διαδικασία.
Άρα η συνταγή αυτών των κυρίων είναι η εξής: μην εμπιστεύεστε την «αντιιμπεριαλιστική ρητορική» της αριστεράς, μην εμπιστεύεστε τους «ανατολικιστές» και τους «ισλαμοφοβικούς» που διαμαρτύρονται για τους ισλαμιστές εξτρεμιστές, τους Σαλαφιστές, την Al Qaeda κλπ., στηρίξτε την «επανάσταση» που έχει ρίζες στο λαό, παρότι δεν καθοδηγείται από καμία πραγματική ταξική δύναμη.
Ας αναλύσουμε λίγο αυτή τη διατύπωση:
1. Πρόκειται απλά για γενική αντιιμπεριαλιστική ρητορική;
Ποιους παράγοντες θα εξετάζατε προκειμένου να αποφανθείτε αν μια εξελισσόμενη διαδικασία είναι σύμφωνη με τα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού και κατ' επέκταση χειραγωγείται και κατευθύνεται από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα; Μάλλον θα εξετάζατε κατά κύριο λόγο αν εντείνονται ή όχι οι αντιδράσεις ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την καπιταλιστική κυριαρχία σε καθαρή ταξική βάση. Έπειτα θα εξετάζατε τη θέση των δυνάμεων που στρέφονται ενάντια στα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού για πρόσκαιρους και πολιτικούς λόγους. Παράλληλα θα ελέγχατε πώς μεταβάλλονται οι συμμαχίες και οι δομές της συνεργασίας του ιμπεριαλισμού.
Αν εξετάσουμε τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στη Μέση Ανατολή εδώ και δυο χρόνια με αυτά τα κριτήρια, τι βλέπουμε;
Μπορούμε να πούμε ότι οι εργαζόμενοι στην περιοχή διεξάγουν έναν πιο συνειδητό, μαζικό και δυνατό αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τις καπιταλιστικές δυνάμεις; Με άλλα λόγια, μπορούμε μετά από όλα αυτά τα γεγονότα να πούμε ότι οι εργάτες της Αιγύπτου, της Τυνησίας, της Λιβύης, της Συρίας κλπ. είναι πιο κοντά στο να γίνουν τάξη για τον εαυτό της;
Παρόλο που θα μπορούσε κανείς να παραθέσει ορισμένες μερικές νίκες στην Τυνησία και την Αίγυπτο, κανένας δεν μπορεί να δώσει ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα πώς η ανατροπή των δικτατορικών καθεστώτων είχε θετική συμβολή στην οργάνωση και τους αγώνες της εργατικής τάξης, ακόμα και σε αυτές τις δυο χώρες. Αντίθετα παρατηρούμε ότι σε αυτές τις χώρες αποκαταστάθηκε η αστική κυριαρχία, διατηρώντας τη ραχοκοκαλιά των παλιών καθεστώτων. Τώρα έχουμε νέα καπιταλιστικά συστήματα στην περιοχή με μεγαλύτερα πλεονεκτήματα. Έχουν μεγαλύτερα πλεονεκτήματα γιατί τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, οι δεξαμενές σκέψης κλπ., όπου συμμετέχουν και «αριστεροί» διανοούμενοι, τους έδωσαν τον τίτλο των «επαναστατών». Όπως τονίσαμε στην μπροσούρα [14] που δημοσιεύσαμε πρόσφατα, όποια πολιτική δύναμη παίρνει την εξουσία με κοινωνική επανάσταση είναι νόμιμη. Έτσι τους παρέχεται αρκετή νομιμότητα από όλους τους μηχανισμούς των δυτικών δυνάμεων. Επομένως, έχουμε αστικές πολιτικές δυνάμεις που στηρίζονται από τη μαζική βάση των ισλαμικών οργανώσεων και εξοπλίζονται με τα ιδεολογικά πλεονεκτήματα του ισλαμισμού στην κυριαρχία πάνω στους ανθρώπους του μόχθου στις χώρες τους, καθώς και στις επιδιώξεις τους όσον αφορά τους λαούς στην περιοχή.
Ποιες είναι λοιπόν οι συνέπειες αυτών των ανανεωμένων αστικών δυνάμεων σε ό,τι αφορά τις συμμαχίες του ιμπεριαλισμού και τις δομές συνεργασίας στην περιοχή; Οι «αριστεροί» διανοούμενοι, που ισχυρίζονται ότι το Ισραήλ είναι δυσαρεστημένο με τις εξελίξεις στην περιοχή, βλέπουν το γεγονός ότι το ίδιο Ισραήλ μετά από τριάντα χρόνια επιταχύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του στη χερσόνησο Σινά (επίσημα) ως δείγμα της δυσαρέσκειας; Ή είναι απλά έκφραση του μεγάλου κενού που ανοίγεται μπροστά στο Ισραήλ στο οποίο ελίσσεται; Είναι τόσο δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι μετά από αυτές τις εξελίξεις το Ισραήλ άδραξε την ευκαιρία να κάνει κομμάτια τη συμμαχία του Ιράν, μια κατάσταση την οποία δεν μπορούσε καν να φανταστεί πριν δυο χρόνια; Επιπλέον, δε σημαίνει τίποτα όταν αξιωματούχοι του σιωνιστικού κράτους κάνουν δηλώσεις για τα λεγόμενα χημικά όπλα του συριακού καθεστώτος και το χρησιμοποιούν ως πρόσχημα για μια πιθανή επέμβαση; Δε σημαίνει τίποτα όταν απειλούν τη Συρία, το Λίβανο και το Ιράν με στρατιωτική επέμβαση και δε συναντούν αντίδραση από τον υπόλοιπο κόσμο;
Ας δούμε την Τουρκία... Ναι, η κυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) είναι τόσο πολεμοχαρής που εκνευρίζει ακόμα και την κυβέρνηση των ΗΠΑ πριν τις προεδρικές εκλογές της. Είναι επίσης γεγονός ότι διατρέχει ανυπολόγιστους κινδύνους, όπως φάνηκε από το παράδειγμα των εξελίξεων στην κουρδική περιοχή της Συρίας και τις αυξανόμενες εντάσεις στον αλεβίτικο πληθυσμό της Τουρκίας. Όποιος έχει έστω και την παραμικρή ιδέα για την Τουρκία, μπορεί να δει ότι αυτή η κυβέρνηση είναι σίγουρη ότι οι νεοοθωμανικές αυταπάτες της, για τις οποίες επένδυσε πολύ τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, έχουν επιτέλους την ευκαιρία να γίνουν πραγματικότητα μέσω της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης». Η κυβέρνηση του ΑΚΡ δεν ενοχλείται από τις εξελίξεις στην περιοχή αλλά από τα εμπόδια που ενδεχομένως θα συναντήσει στο ρόλο που θέλει να παίξει. Αυτοί που επευφημούσαν τον Ερντογάν πριν δυο χρόνια «για τη στάση του ενάντια στο Ισραήλ» πρέπει να σκεφτούν πως ο ίδιος ο Ερντογάν έγινε πολιτική προσωπικότητα που μαζί με τους συμμάχους του στο ΝΑΤΟ επεξεργάζεται «επιχειρησιακά σχέδια».
2 . Ποιος είναι ανατολικιστής;
Στην Τυνησία και την Αίγυπτο την εξουσία κατέλαβε η μουσουλμανική Αδελφότητα, στη Λιβύη μια πιο σύνθετη και μεγάλη συμμαχία ισλαμιστών. Στη Συρία η πολιτική δύναμη που είναι πιο κοντά στην κατάληψη της εξουσίας είναι και πάλι οι ισλαμιστές. Είναι αλήθεια ότι σε κάποιες από αυτές τις χώρες οι ισλαμικές οργανώσεις έχουν ισχυρή λαϊκή βάση που έχει σε μεγάλο βαθμό πληβειακό, φτωχό και λαϊκό χαρακτήρα. Ωστόσο, οι «αριστεροί» διανοούμενοί μας που γιορτάζουν τη νίκη των ισλαμιστών φαίνεται να ξεχνάνε ότι σε αυτές τις περιοχές το ισλαμικό κίνημα ως πολιτικός παράγοντας ήταν και αυτό μέρος του παλιού καθεστώτος. Επομένως, η παρακάτω λογική είναι η λογική του ίδιου του ανατολικισμού: οι ισλαμιστές δεν κατέλαβαν ποτέ την εξουσία στην Αίγυπτο, την Τυνησία, τη Συρία ή τη Λιβύη, αλλά έχουν μεγάλη στήριξη και ως εκ τούτου ανέλαβαν την εκπροσώπηση των καταπιεσμένων. Πρόκειται για ανατολικιστική προσέγγιση γιατί απεικονίζει τη Μέση Ανατολή από την οπτική γωνία ενός ξένου με βάση τις δικές του υποθέσεις και τις προκαταλήψεις. Είναι μια εικόνα, ένα νοητικό κατασκεύασμα της πολιτικής γεωγραφίας της περιοχής, καθώς το ισλαμικό κίνημα ήταν συστατικό της δομής της εξουσίας και της επίσημης ιδεολογίας στην περιοχή για πολλά χρόνια. Μόνο που οι ισλαμικές οργανώσεις δεν είχαν ανέβει στην εξουσία μέχρι πριν από δυο χρόνια.
Μια άλλη συνέπεια του πραγματικού ανατολικισμού είναι η κωδικοποίηση της συνολικής κληρονομιάς της διαφώτισης στη Μέση Ανατολή ως κάτι εξωτερικό, ξένο, κάτι που επιβάλλεται από τα δεσποτικά καθεστώτα. Ωστόσο αυτή η περιοχή έχει βαθιά παράδοση στο ταξικό κίνημα, κληρονομιά αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, την αποικιοκρατία, το σιωνισμό. Η άποψη ότι οι λαϊκές δυνάμεις μπορούν να σχηματιστούν μόνο από τις ισλαμικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή είναι καθαρός ανατολικισμός.
Ως εκ τούτου, η υπόθεση ότι η ήττα του κινήματος της εργατικής τάξης, πριν ακόμα καταφέρει να αποκτήσει πραγματική εκπροσώπηση και οργάνωση για τα δικά της συμφέροντα, είναι συνηθισμένη για την περιοχή, είναι ακόμα μια έκφραση της ανατολιστικής προσέγγισης. Αυτή η προσέγγιση υποθέτει σιωπηρά ότι οι δυνάμεις της εργατικής τάξης στη Μέση Ανατολή μπορούν να γίνουν μόνο συστατικό της «δημοκρατικής λαϊκής πάλης» ενάντια στις δικτατορίες, το νεοφιλελευθερισμό κλπ. Επομένως θεωρείται αρκετό να χαρακτηριστούν αυτές οι διαδικασίες ως «εργατικά κινήματα» και οι αλλαγές καθεστώτων ως «επαναστάσεις» μόνο επειδή συμμετείχαν στα γεγονότα οι άνθρωποι του μόχθου. Ακόμα και καθαρά αστικά κινήματα δε θα μπορούσαν να επιτύχουν τέτοιας κλίμακας αναπαλαίωση χωρίς τη συμμετοχή και τη στήριξη των μαζών σε κάποιο βαθμό.
3. Μπορεί να υπάρξει επανάσταση της εργατική τάξης χωρίς οργάνωση της εργατικής τάξης;
Από όλες τις πρακτικές απόψεις η παρακάτω θέση είναι μια ασυνήθιστη θέση για να την υπερασπιστεί κανείς: ορισμένοι δυτικοί «αριστεροί» διανοούμενοι του είδους, Achcar, Wallerstein και Callinicos, μιλάνε για «επανάσταση», «επαναστατική διαδικασία» ή «λαϊκή εξέγερση». Ωστόσο δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη ένδειξη που να δείχνει ότι η οργάνωση της εργατικής τάξης αναπτύχθηκε παραπέρα στις χώρες που συνέβησαν οι αλλαγές καθεστώτος. Σε ποια βάση λοιπόν αποκαλεί κανείς αυτές τις εξελίξεις «επανάσταση» τη στιγμή που η εργατική τάξη δεν προχώρησε παραπέρα σε ό,τι αφορά το επίπεδο της οικονομικής και πολιτικής της οργάνωσης, για να μην πούμε για την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας;
Ένα άλλο προβληματικό ζήτημα είναι ότι δε γίνεται ποιοτικός διαχωρισμός ανάμεσα στα γεγονότα στην Τυνησία και την Αίγυπτο και αυτά που συνέβησαν μετά. Στα γεγονότα στην Αίγυπτο και την Τυνησία συμμετείχαν πλατιές μάζες. Ωστόσο στη Λιβύη δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα «λαϊκό κίνημα», ούτε στην αρχή ούτε στο τέλος της διαδικασίας. Είχαμε μόνο μια καλά σχεδιασμένη επιχείρηση που διεξάχθηκε από ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και από τους συνεργούς τους.
Και στη Συρία είναι δύσκολο να πεις ποια πλευρά έχει «λαϊκή στήριξη». Αρκεί να δεις τους εκπροσώπους της λεγό μενης «συριακής αντιπολίτευσης» για να δεις αυτή την ξεκάθαρη ασάφεια: πρώην αξιωματούχοι του στρατού Άσαντ, οι τζιχαντιστες που πολέμησαν στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη κλπ., η Μουσουλμανική Αδελφότητα που η λαϊκή της βάση είναι πολύ μικρότερη σε σύγκριση με τους Αιγύπτιους ομολόγους της, πρώην διπλωμάτες, ακαδημαϊκοί, πολιτικοί κλπ. που κατά κύριο λόγο ζουν στις δυτικές χώρες... Αυτά αντιπροσωπεύουν σε μεγάλο βαθμό τη συριακή αντιπολίτευση.
Από την άλλη, μετά το Μάρτη του 2011 βλέπουμε πολλές λαϊκές διαδηλώσεις που στηρίζουν το καθεστώς του Μπάαθ, τη μαζικότητα των οποίων δεν την αρνούνται ούτε τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Όλοι σχεδόν γνωρίζουν ότι οι Αλεβίτες οι χριστιανοί, οι περισσότεροι από τους Κούρδους, ακόμα και πολλοί από τους φτωχούς Σουνίτες που μένουν στα περίχωρα του Χαλεπιού και της Δαμασκού δε στηρίζουν τους λεγόμενους «αντάρτες.»
Φυσικά αυτά τα γεγονότα δεν «αποδεικνύουν» ότι τα τμήματα του συριακού πληθυσμού που αναφέρθηκαν στηρίζουν τον Μπασάρ Αλ Άσαντ αναντίρρητα. Αυτό είναι ακόμα μια ένδειξη για το πώς η λεγόμενη «λαϊκή εξέγερση» υπονόμευσε τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός πραγματικού μαζικού κινήματος ενάντια στο καθεστώς του Μπααθ. Οι περισσότεροι Σύριοι νιώθουν υποχρεωμένοι να ταχθούν στο πλευρό του λόγω του βρώμικου πολέμου που διεξάγεται στη χώρα τους και στο μέλλον τους από τους δυτικούς αντιπροσώπους. Τι είδος «λαϊκής» εξέγερσης είναι αυτό;