Προτού προχωρήσουμε σε συμπεράσματα για την επίδραση των μόνιμων και υψηλών ποσοστών ανεργίας στην εργατική τάξη στην Τουρκία επιτρέψτε μου να παρουσιάσω ορισμένα στοιχεία για το ζήτημα. Πρώτα απ’ όλα όμως πρέπει να εξηγήσω σύντομα γιατί ξεκινάω ένα άρθρο για την κατάσταση της εργατικής τάξης με την ανεργία. Ο λόγος είναι απλός και ξεκάθαρος: δεν είναι μόνο ότι η ανεργία πλήττει πολύ μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης, αλλά και ότι οι άνεργοι είναι ένα από τα μεγαλύτερα τμήματα της τουρκικής εργατικής τάξης.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Τουρκικού Ινστιτούτου Στρατηγικής (TSI) το Νοέμβρη του 2011 το ποσοστό ανεργίας στην Τουρκία ήταν 9,1% και ο αριθμός των ανέργων 2,5 εκατομμύρια. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ευρύ και πραγματικό ορισμό της ανεργίας, [2] ο αριθμός των ανέργων φτάνει τα 4,5 εκατομμύρια και το ποσοστό στο 16,2%. Το επίσημο ποσοστό της ανεργίας στη νεολαία (1524 χρονών) είναι γύρω στο 17%, ενώ το πραγματικό είναι περίπου 30% και ο αριθμός των άνεργων νέων ανέρχεται στο 1,438 εκατομμύρια. Στις αστικές περιοχές και στη νεολαία με υψηλό μορφωτικό επίπεδο τα ποσοστά αυτά είναι ακόμη πιο υψηλά.
Ο αριθμός αυτών που δεν ψάχνουν ενεργά για δουλειά αλλά είναι διατεθειμένοι να ξεκινήσουν να δουλεύουν αυξάνεται σταδιακά, φτάνοντας τα 1,2 εκατομμύρια. Από αυτούς γύρω στις 700 χιλιάδες είναι εργαζόμενοι που έχουν αποθαρρυνθεί, δηλαδή που έχουν εγκαταλείψει την ελπίδα ότι θα βρουν δουλειά. Είναι απόλυτα εύλογο να υποθέσουμε ότι η συντήρηση αυτών των ανθρώπων εξαρτάται από τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας και άλλους πόρους όπως αγροτικούς δεσμούς, ταμεία αλληλεγγύης κλπ. Ο Πίνακας 1 παρακάτω συνοψίζει τα στατιστικά στοιχεία που αναφέραμε μέχρι στιγμής.
Πίνακας 1. Στατιστικά στοιχεία για την ανεργία και το εργατικό δυναμικό
(χιλιάδες άτομα)
|
Νοέμβρης 2010
|
Νοέμβρης 2011
|
Εργατικό δυναμικό
|
25.665
|
26.696
|
Εργαζόμενοι
|
22.854
|
24.267
|
Άνεργοι
|
2.811
|
2.429
|
Ποσοστό συμμετοχής εργατικού δυναμικού (%)
|
48,6
|
49,4
|
Ποσοστό απασχόλησης (%)
|
43,2
|
44,9
|
Ποσοστό ανεργίας (%)
|
11
|
9,1
|
Ποσοστό ανεργίας μη αγροτών (%)
|
13,7
|
11,4
|
Ποσοστό ανεργίας στη νεολαία (%)
|
20,8
|
17,0
|
Άτομα που δεν συμπεριλαμβάνονται στο εργατικό δυναμικό
|
27.195
|
27.331
|
Άνεργοι σύμφωνα με τον ευρύ ορισμό
|
5.126
|
4.508
|
Ευρύ (πραγματικό) ποσοστό απασχόλησης (%)
|
19
|
16,2
|
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που θα αναδείξουμε είναι ο μεγάλος αριθμός των ατόμων που δεν κατατάσσονται στο εργατικό δυναμικό [3] της Τουρκίας. Τα άτομα που δεν ψάχνουν για δουλειά αλλά είναι διατεθειμένα να δουλέψουν ανήκουν επίσης σε αυτήν την κατηγορία. Σε αυτόν τον πληθυσμό, που υπερβαίνει τα 27 εκατομμύρια στο σύνολό του, 12,2 εκατομμύρια είναι νοικοκυρές, 4,4 εκατομμύρια απασχολούνται στην εκπαίδευση ή την κατάρτιση, ενώ οι υπόλοιποι είναι συνταξιούχοι, άτομα με αναπηρία, άρρωστοι ή ηλικιωμένοι. Αυτά τα τμήματα της εργατικής τάξης, τα οποία μπορεί να θεωρηθούν ανενεργός πληθυσμός, αποτελούν επιπλέον εφεδρικό εργατικό δυναμικό εκτός από τους άνεργους. Τα μέτρα που πρόκειται να παρθούν για την επιβολή μεγαλύτερης ευελιξίας στο εργασιακό καθεστώς στην Τουρκία φιλοδοξούν να δημιουργήσουν μια μεγάλη δεξαμενή εργατικού δυναμικού, όπου τα τμήματα αυτά θα μπορούν να κινητοποιούνται όταν χρειάζεται. Είναι σαφές ότι με την προώθηση πολιτικών που επιδιώκουν να συνδέσουν τον πληθυσμό αυτό με την αγορά εργασίας μέσω των ελαστικών σχέσεων εργασίας, η κυβέρνηση επιδιώκει να αυξήσει την κυκλοφορία εργατικού δυναμικού και να πιέσει προς τα κάτω το μέσο μισθό, τα δικαιώματα και τις εργασιακές συνθήκες .
Ο λεγόμενος αδρανής πληθυσμός που περιλαμβάνει τους υποαπασχολούμενους, [4] τους εποχιακούς εργαζόμενους και τα άτομα που δεν ψάχνουν για δουλειά αλλά είναι διατεθειμένα να ξεκινήσουν να δουλεύουν αποτελεί σημαντικό μοχλό για την καπιταλιστική τάξη. Κατά τον ίδιο τρόπο αυτοί που συμμετέχουν στον εργάσιμο βίο έχοντας περάσει από τη μεγάλη δεξαμενή του ανενεργού πληθυσμού θα προλεταριοποιηθούν υπό την ιδεολογική επιρροή αυτού του τμήματος του πληθυσμού. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι αφού ολοκληρωθεί η επίθεση για την επιβολή ευελιξίας, οι ιδέες της οργάνωσης και της πάλης θα είναι ακόμα πιο ξένες για την καινούργια εργατική τάξη, τόσο λόγω υποκειμενικών όσο και αντικειμενικών συνθηκών.
Ένα σημαντικό ζήτημα που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι κατά τη διάρκεια των κυβερνήσεων του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ο ανενεργός πληθυσμός που περιμένει να ενταχθεί στο εργατικό δυναμικό, οι άνεργοι και οι εργαζόμενοι με μισθούς κάτω από τα επίπεδα διαβίωσης έγιναν σταδιακά όλο και πιο εξαρτημένοι από τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας και τα ανεπίσημα δίκτυα αλληλεγγύης όπως οι θρησκευτικές κοινότητες και οι αιρέσεις. Από αυτήν την άποψη μπορούμε να πούμε ότι η ιδεολογική διαστρέβλωση που δημιουργείται από τους χρόνιους δεσμούς εργατικής τάξης των αστικών κέντρων με την ύπαιθρο αντικαταστάθηκε τελικά από τη διαστρέβλωση που προκαλούν τα επιδόματα πρόνοιας και τα δίκτυα αλληλεγγύης και φιλανθρωπίας, καθώς τα πρώτα εξαφανίστηκαν με τις λεγόμενες μεταρρυθμίσεις που έγιναν μετά την κρίση του 2001 στην Τουρκία.
Τα πιο σύγχρονα στοιχεία της κυβέρνησης για τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας είναι από τα τέλη του 2009. Ωστόσο, τα στοιχεία παρέχουν αρκετές πληροφορίες για να συνοψίσουμε την κατάσταση. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία το ποσό επισιτιστικής βοήθειας που παρείχε η κυβέρνηση στις τοπικές αρχές για να διανεμηθεί μέσω των Ιδρυμάτων Κοινωνικής Βοήθειας και Αλληλεγγύης κινήθηκε ως εξής (σε εκατομμύρια τουρκικές λίρες):
- 2003: 35 ( ~ 23.000.000 δολάρια)
- 2004: 55 ( ~ 34.000.000 δολάρια)
- 2005: 90 ( ~ 60.000.000 δολάρια)
- 2006: 150 (~ 100.000.000 δολάρια)
- 2007: 140 ( ~ 93.000.000 δολάρια)
- 2008: 213,7 ( ~ 42.000.000 δολάρια)
- 2009: 382,4 ( ~ 255.000.000 δολάρια)
Κατά τη διάρκεια της θητείας του ΑΚΡ παρατηρείται μια παρόμοια, ραγδαία αυξανόμενη τάση στην παροχή κάρβουνου και επισιτιστικής βοήθειας. Το 2009 ο αριθμός των νοικοκυριών που επωφελούνται από την παροχή κάρβουνου ξεπέρασε τα 2,2 εκατομμύρια. Καθώς ο αριθμός αυτός μεγάλωσε ακόμη περισσότερο το 2010, μπορούμε να πούμε ότι μιλάμε για ένα στοιχείο πρόνοιας που αφορά περίπου 12 εκατομμύρια άτομα ή σχεδόν 7 εκατομμύρια ψηφοφόρους. Ο Πίνακας 2 δείχνει την τάση που ακολούθησε η παροχή κάρβουνου από το 2003 έως το 2009.
Πίνακας 2. Αριθμός των οικογενειών που επωφελούνται από την παροχή κάρβουνου
Έτος
|
Ποσότητα του κάρβουνου που διανεμήθηκε (σε τόνους)
|
Αριθμός δικαιούχων (νοικοκυριά)
|
2003
|
649.820
|
1.096.488
|
2004
|
1.052.379
|
1.610.170
|
2005
|
1.329.676
|
1.831.234
|
2006
|
1.363.288
|
1.797.083
|
2007
|
1.494.163
|
1.894.555
|
2008
|
1.827.131
|
2.246.280
|
Σε ό,τι αφορά τα στεγαστικά επιδόματα η κυβέρνηση έδωσε (σε τουρκικές λίρες):
- 2006: 919.900 σε 415 άτομα ( ~ 612.000 δολάρια).
- 2007: 2.503.950 σε 642 άτομα ( ~ 1.669.300 δολάρια).
- 2008: 40.461.955 σε 27.906 άτομα ( ~ 26.974.637 δολάρια).
- 2009 (μέχρι το Δεκέμβρη): 74.430.494 σε 72.304 άτομα ( ~ 49.620.329 δολάρια).
Όπως δείχνουν αυτά τα στοιχεία η κυβέρνηση του ΑΚΡ οργάνωσε ένα ευρύ δίκτυο κοινωνικής πρόνοιας, το οποίο περιλαμβάνει ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Απ’ ό,τι φαίνεται στην αντίληψη αυτών των πλατιών τμημάτων του πληθυσμού, τα οποία περιλαμβάνουν τους φτωχούς εργαζόμενους, τους άνεργους και τον αδρανή πληθυσμό, ο χαρακτήρας της κυβέρνησης ως «παροχέα υπηρεσιών» έχει αντικατασταθεί από την κυβέρνηση ως «παροχέα βοήθειας». Αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας, καθώς εντάσσεται στη γενικότερη εικόνα της αλλαγής αντιλήψεων για την εκμετάλλευση και τις ανισότητες. Σε αυτό το πλαίσιο τα δικαιώματα της εργατικής τάξης δε γίνονται αντιληπτά ως κάτι που επιτεύχθηκε με την πάλη, αλλά σαν κάτι που παρέχουν οι ισχυροί. Έτσι η δημόσια ζωή είναι ορθάνοιχτη για θρησκευτικές και αντιδραστικές οργανώσεις, καθώς η κουλτούρα της «φιλανθρωπίας» είναι στενά συνδεδεμένη με τη θρησκευτική ιδεολογία.
Πέρα από τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας και τα δίκτυα φιλανθρωπίας ο δανεισμός αποτελεί σημαντικό μέσο συντήρησης για ένα μεγάλο κομμάτι της εργατικής τάξης και τον πληθυσμό γύρω από αυτή. Οι μεταρρυθμίσεις στο τραπεζικό σύστημα και η οικονομική δραστηριότητα μετά την κρίση του 2001 διευκόλυναν την πρόσβαση σε προσωπικά καταναλωτικά δάνεια και οι πιστωτικές κάρτες έγιναν βασικό μέσο πληρωμής. Ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους που δεν πληρώνονται τακτικά, οι πιστωτικές κάρτες είναι απαραίτητες. Η υπερχρεωμένη εργατική τάξη μπορεί να υποταχθεί στην αστική ιδεολογία πολύ πιο εύκολα και έντονα και τα συμφέροντα της προσαρμόζονται στη διατήρηση της «οικονομικής σταθερότητας» και στις απαιτήσεις της καπιταλιστικής τάξης ούτως ώστε να μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη της. Με άλλα λόγια τα αιτήματα των ταξικών εχθρών φαίνονται στους υπερχρεωμένους εργάτες πολύ πιο κατάλληλα απ’ ό,τι τα δικά τους.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω διάφορα στατιστικά στοιχεία που δίνουν μια γενική εικόνα για το επίπεδο του χρέους. Το 2002 το συνολικό ύψος των καταναλωτικών δανείων ήταν 2 δισ. δολάρια, ενώ το 2010 ήταν πάνω από 80 δισ. και τον Ιούνη του 2011 ξεπέρασε τα 90 δισ. Οι συνολικές οφειλές των νοικοκυριών ήταν 129 δισ. τουρκικές λίρες το 2008, 147 δισ. το 2009 και 191 δισ. το 2010. Την ίδια περίοδο η αναλογία των συνολικών οφειλών των νοικοκυριών προς το διαθέσιμο εισόδημα τους αυξήθηκε από το 36% στο 41%. Ωστόσο η αναλογία των τόκων προς το διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε από 5,2% σε 4,4% λόγω της πτώσης των επιτοκίων. Με άλλα λόγια οι καταναλωτές είναι πολύ πιο χρεωμένοι, αλλά διαθέτουν μικρότερο μέρος από το εισόδημά τους για την πληρωμή των τόκων. Έτσι μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αυξήθηκε η ευαισθησία τους στις αλλαγές των επιτοκίων. Τα μισά από τα καταναλωτικά δάνεια είναι στεγαστικά δάνεια, ενώ το 45% αντιστοιχεί σε προσωπικά δάνεια και το 5% σε δάνεια για την αγορά οχημάτων. Ο αριθμός των ατόμων με πιστωτικές κάρτες που δεν εξυπηρετούνται αυξήθηκε από 1,1 εκατομμύρια το 2008 σε 1,6 εκατομμύρια το Μάρτη του 2011.
Οποιαδήποτε εξέλιξη θα διατάραζε τη ροή των επιδομάτων κοινωνικής πρόνοιας, της φιλανθρωπίας και των δανείων θα σήμανε την καταστροφή για τους εργαζόμενους που είναι όλο και πιο εξαρτημένοι από αυτούς τους παράγοντες. Επομένως, η σταθερότητα της αστικής πολιτικής και η εγκρατής ζωή είναι η μοναδική προσδοκία τους για το μέλλον. Οι συνθήκες αυτές εδραιώνονται από τη σχετική απόσταση της νέας γενιάς των εργαζόμενων από την ιδέα της οργάνωσης και της πάλης.
Η απόγνωση των άνεργων μαζών και η αναζήτηση ενός ασφαλούς καταφυγίου έπαιξαν σημαντικό ρόλο ώστε το κυρίαρχο σύστημα να χτίσει τις βάσεις της αντίδρασης στις μάζες.
Ένας τρίτος παράγοντας που παίζει σημαντικό ρόλο στον κατακερματισμό, την αποδιοργάνωση, την αφομοίωση και την υποταγή της εργατικής τάξης στην Τουρκία είναι η διεύρυνση της μαύρης εργασίας σε όλους τους κλάδους. Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για κάποιο είδος ελευθερίας των εργαζόμενων στη μαύρη εργασία, για να μη μιλήσουμε για την ελευθερία της οργάνωσης. Εκτός από την ανεργία ένας σημαντικός λόγος που οι άνθρωποι του μόχθου δουλεύουν «μαύρα» είναι το υψηλό επίπεδο των χρεών. Στην Τουρκία η κυβέρνηση παίζει αποφασιστικό ρόλο στη εξόφληση των δανείων, καθώς τα δάνεια που δεν εξυπηρετούνται εξοφλούνται με κατάσχεση. Η κυβέρνηση ρυθμίζει το καθεστώς της πληρωμής των δανείων που δεν εξυπηρετούνται, επομένως οι εργαζόμενοι που είτε προσπαθούν να αποφύγουν την πιθανότητα να κατασχεθούν οι μισθοί τους είτε προσπαθούν απλά να τα βγάλουν πέρα συναινούν στη μαύρη εργασία χωρίς καθόλου δικαιώματα.