Βεβαίως η όξυνση των ανισομετριών είναι γενικό φαινόμενο και μέσα στην ΕΕ και στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.
Το γενικό χαρακτηριστικό της απαξίωσης κεφαλαίου κατά την εξέλιξη της κρίσης δεν εκδηλώνεται αναλογικά από κράτος σε κράτος, από κλάδο σε κλάδο, από επιχείρηση (ατομικό κεφάλαιο και με τη μετοχική μορφή του) σε επιχείρηση.
Έτσι, και κατά τη διάρκεια της ύφεσης και κατά τη φάση της σταθεροποίησης και αναζωογόνησης συντελούνται ανακατατάξεις στο συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ επιχειρήσεων, κλάδων, οικονομιών σε επίπεδο κράτους.
Βεβαίως συχνά οι σημαντικές αλλαγές και ανακατατάξεις κυοφορούνται σε μια πιο μακρόχρονη περίοδο που περιλαμβάνει περισσότερους του ενός κύκλους οικονομικών κρίσεων.
Η σημερινή κρίση αποκρυσταλλώνει τέτοιες αλλαγές στο συσχετισμό δυνάμεων που κυοφορήθηκαν την τελευταία 30ετία, με περίπου 3 κύκλους κρίσης για τις περισσότερες από τις προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες. Αυτές οι αλλαγές επιταχύνθηκαν την τελευταία 10ετία.
Την περίοδο 1980-2008 κυριάρχησε η τάση συρρίκνωσης των μεριδίων των ΗΠΑ, της Ευρωζώνης και της Ιαπωνίας στο Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν (ΠΑΠ). Αντίθετα αυξήθηκε το μερίδιο της Κίνας (αύξηση του μεριδίου κατά 440% για την περίοδο 1980-2007) που ανέβηκε στην τρίτη θέση, μετά την 2η θέση της Ευρωζώνης ως συνόλου. Επίσης αυξήθηκε το μερίδιο της Ινδίας (αύξηση κατά 110% για την περίοδο 1980-2007) και της Ρωσίας (αύξηση κατά 19,3% για την περίοδο 2000-2007).
Το μερίδιο της Ευρωζώνης μειώνεται σταθερά στην περίοδο 2000-2007 (κατά 12,8%) και της Ελλάδας επίσης (κατά 24%, με σχεδόν διπλάσια ποσοστιαία απώλεια από το μέσο όρο της Ευρωζώνης). Η τάση επιδείνωσης στα μερίδια συνεχίζεται για τα έτη 2008, 2009 για ΗΠΑ, Ευρωζώνη (και Ελλάδα), Ιαπωνία.
Σε γενική κατεύθυνση οι ίδιες τάσεις αποτυπώνονται και στα ποσοστιαία μερίδια στις παγκόσμιες εισροές/εκροές κεφαλαίων για άμεσες επενδύσεις, με ορισμένες διαφοροποιήσεις. Συγκεκριμένα: Ανοδικά (με διακυμάνσεις) είναι τα μερίδια εισροών/εκροών για την Κίνα, την Ινδία και τη Ρωσία στην περίοδο 19802006, καθοδικά είναι για τις ΗΠΑ. Η Ιαπωνία διατηρεί το μερίδιο της στις εκροές, ενώ η Ευρωζώνη αυξάνει το μερίδιό της τόσο στις εισροές όσο και στις εκροές, κατέχοντας την πρώτη θέση παγκοσμίως. Ειδικότερα για την Ελλάδα μειωμένο είναι το μερίδιο στις εισροές 1980-2006 (από 1,22% σε 0,41%) και αυξημένο στις εκροές (από 0% το 1990 σε 0,34% το 2006). Δηλαδή η Ελλάδα γίνεται σε αυτή την περίοδο χώρα εξαγωγής κεφαλαίων.
Σημαντικός δείκτης είναι και τα μερίδια στις παγκόσμιες εξαγωγές και εισαγωγές, όπου παρατηρούνται οι εξής τάσεις για την περίοδο 1980-2007:
Οι ΗΠΑ έχουν απώλεια μεριδίου στις εξαγωγές (από 11,1% το 1980 σε 8,41% το 2007), η Ιαπωνία εξίσου απώλεια (από 6,42% σε 5,13%), η Ευρωζώνη σχεδόν διατηρεί το μερίδιο της, με αυξομειώσεις μέσα στην περίοδο, κατέχοντας και διατηρώντας την 1η θέση (1980: 30,75%, 1990: 35,05%, 2007: 29,19%), χωρίς να υποτιμάται η κατά 6% απώλεια σε ποσοστό μεριδίου την περίοδο 1990-2007. Η Ελλάδα έχει απώλεια μεριδίου (1980: 0,25%, 2007: 0,17%).
Θεαματική αύξηση έχει η Κίνα κατά 890% (1980: 0,89%, 2007: 8,81 %), καταλαμβάνοντας τη 2η θέση, μπροστά από τις ΗΠΑ.
Ανερχόμενη, αλλά ακόμη με μικρά μερίδια, είναι η τάση για τη Ρωσία (2007: 2,57%) και την Ινδία (2007: 1,05%).
Οι τάσεις στα μερίδια των παγκόσμιων εισαγωγών καταγράφονται ως εξής:
Η Ευρωζώνη είναι πρώτη στο μερίδιο εισαγωγών αλλά με τάση μείωσης (1980: 34,28%, 2007: 28%), η Ελλάδα με διακυμάνσεις παραμένει στα ίδια επίπεδα (1980: 0,51%, 2007: 0,53%). Μειώνεται το μερίδιο για την Ιαπωνία (1980: 6,81%, 2007: 4,41%), ενώ αυξάνεται για τις ΗΠΑ (1980: 12,39%, 2007: 14,35%), κατέχοντας τη 2η θέση στις εισαγωγές. Αυξάνεται ση μαντικά για την Κίνα (1980: 0,96%, 2007: 6,8%), κατέχοντας την 3η θέση. Επίσης αυξάνεται πιο περιορισμένα για τη Ρωσία και την Ινδία.
Ανακατατάξεις επίσης γίνονται και μεταξύ ατομικών (ή και εταιρικών) κεφαλαίων. Σύμφωνα με τη λίστα των 1000 πλουσιότερων ανθρώπων που εδρεύουν στη Βρετανία, σύμφωνα με δημοσίευμα της βδομαδιάτικης έκδοσης «Sunday Times», από τους 10 που βρίσκονται στην κορυφή οι μισοί αύξησαν τα πλούτη τους εν μέσω κρίσης κατά 1,054 δις ευρώ (κατά 43%) ενώ οι άλλοι μισοί είχαν συρρίκνωση του πλούτου τους κατά 33,738 δις ευρώ (-242%).
Σε συνθήκες ύφεσης, παράλληλα με την αύξηση του αριθμού ζημιογόνων εταιρειών, εξακολουθεί να υπάρχει κερδοφορία σε επιχειρήσεις είτε εκφρασμένη με μειωμένους ρυθμούς είτε και με αυξημένους. Στη δεύτερη περίπτωση π.χ. συγκαταλέγεται η γερμανική Siemens, η οποία κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009 είχε κέρδη 1,01 δις ευρώ έναντι 412 εκατ. στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2008 (αύξηση 145%), με αύξηση πωλήσεων 5% σε ετήσια βάση.
Ανάλογα φαινόμενα ισχύουν και για την ελληνική οικονομία. Οι εκτιμήσεις για τα κέρδη των 8 μεγαλύτερων τραπεζών (Εθνική, Alpha, Eurobank, Πειραιώς, Κύπρου, Marfin, ΑΤΕ, Emporiki) στο πρώτο τρίμηνο του 2009 τα υπολογίζουν σε 610 εκατ. ευρώ έναντι 1.195,9 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008, μειωμένα κατά 50%.
Οι ανακατατάξεις στα μερίδια γίνονται και μέσα σε ένα υποκλάδο π.χ. στις αερομεταφορές, μεταξύ ΟΑ και Aegean Airlines. Οι ανακατατάξεις προωθούνται και μέσω εξαγορών που κάνει π.χ. ο όμιλος Marfin (μεταξύ αυτών και της Vivartia και της ΟΑ), των κυοφορούμενων νέων συγχωνεύσεων χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
Η τάση αυτή είναι εμφανέστατη στη διεθνή αγορά, ιδιαίτερα στους κλάδους στους οποίους κατ’ αρχήν εκδηλώθηκε η κρίση υπερπαραγωγής, όπως στην αυτοκινητοβιομηχανία.
Έτσι άλλωστε προετοιμάζεται ένας νέος κύκλος συγκεντροποίησης κεφαλαίων, που απαξιώθηκαν στη φάση της ύφεσης, για να τεθούν σε νέα φάση αυτοαύξησής τους μέσω της παραγωγικής διαδικασίας, της διαδικασίας εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης.
Η έξοδος από την ύφεση γίνεται με επιδίωξη να αποσπασθεί πρόσθετο κέρδος κατακτώντας νέες αγορές. Οξύνεται ο ανταγωνισμός, η αμφισβήτηση παλιών ρυθμίσεων, η κατοχύρωση μέσω νέων ρυθμίσεων, ακόμα και με τετελεσμένα που διαμορφώνουν οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι.
Οι παραπάνω τάσεις μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εξής:
- Οι ΗΠΑ παραμένουν ακόμη πρώτη δύναμη στο Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν, αλλά με επιδείνωση όλων των άλλων δεικτών.
- Θεαματική είναι η άνοδος της Κίνας, η οποία ακόμη υπολείπεται ως προς τη συνολική (κατά κεφαλήν) παραγωγικότητά της.
- Βελτιώθηκε η ανταγωνιστική θέση εμπορευμάτων της Ευρωζώνης (αντίθετα επιδεινώθηκε της Ελλάδας). Θεαματικά βελτιώθηκε της Κίνας, ενώ αντίθετα είναι εμφανής η επιδείνωση της ανταγωνιστικής θέσης των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας.
- Χαμηλή είναι ακόμη η ανταγωνιστική θέση της Ινδίας και της Ρωσίας, με τάση βελτίωσης.
Πιο αντιφατικά αποτυπώνεται η θέση της Ελλάδας, η οποία χάνει μερίδιο στο Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν, επιδεινώνεται η θέση της ως προς τις εξαγωγές, με κύριο χαρακτηριστικό το συγκριτικά χαμηλότερο μερίδιο σε σχέση με το μερίδιό της στο Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν, ενώ βελτιώνεται η θέση της στην εκροή κεφαλαίων.
Ο δείκτης «καθαρή διεθνής επενδυτική θέση» για την Ελλάδα εξακολουθεί να είναι αρνητικός (άθροισμα Άμεσων Επενδύσεων, Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου, Παραγώγων, Λοιπών Επενδύσεων, Συναλλαγματικών Διαθεσίμων), ύψους 183.944 εκατ. ευρώ το 2008, ωστόσο μειώνεται ως ποσοστό επί του ΑΕΠ (2006: -83,6%, 2007: -94%, 2008: -75,7%). [4]
Σε συνδυασμό και με την εξέλιξη άλλων οικονομικών δεικτών που ήδη αναφέρθηκαν, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι στην περίοδο ένταξής της στην ΕΟΚ - και ιδιαίτερα στην Ευρωζώνη- η ελληνική οικονομία είχε αφενός απώλεια της ανταγωνιστικής θέσης της εγχώριας βιομηχανικής παραγωγής της (κυρίως της Μεταποίησης), αφετέρου αύξηση της συσσώρευσης κεφαλαίου και εξαγωγής του σε άμεσες επενδύσεις.
Σημειωτέον ότι στη χιλιάδα των κροίσων που δραστηριοποιούνται στη Βρετανία περιλαμβάνονται και 10 Έλληνες, εκ των οποίων 4 βρίσκονται ανάμεσα στους 100 πρώτους (Δ. Λεβέντης, Μ. Λαιμός, Φ. Νιάρχος, Στ. Χατζηιωάννου).
Και αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνουν την εκτίμηση του 18ου Συνεδρίου ότι η ελληνική οικονομία κατέχει ενδιάμεση θέση στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, διατηρώντας την ίδια - προτελευταία θέση - στην Ευρωζώνη αλλά με αναβαθμισμένη θέση στη Βαλκανική αγορά.